kadim kürt uygarlığı

bazı mitani krallarının adları:

32. kirta m.ö. 1500 - 1490
33. suttarna i m.ö. 1490 - 1470
34. baratarna m.ö. 1470 - 1450
35. parsatatar m.ö. 1450 - 1440
36. sauşsattar m.ö. 1440 - 1410
37. artatama m.ö. 1410 - 1400
38. suttarna ii m.ö. 1400 - 1385
39. artaşumara m.ö. 1385 - 1380
40. tuşratta m.ö. 1380 - 1350
41. mattivaza m.ö. 1350 - 1320
42. sattuara i m.ö. 1320 - 1300
43. vaşasatta m.ö. 1300 - 1280
44. sattuara ii m.ö. 1280 - 1270

guti krallığı

zagros dağları ve aşağı zap nehrinin kıyılarında yaşayan ve bu günkü kürtlerin atalarından biri olan gutiler, m.ö. 2700 yıllarında müstakil bir devlet kurar,
gutiler mezopotamyanın en eski halklarındandı. gutilerin bilinen 21 tane kralı olmuştur. guti iktidarı 2 asıra kadar sürmüştür. guti hanedanlığı daha sonra ise ur hanedanlığı tarafından sona erdirilmiştir.

gutiler, mezopotamya kuzeyindeki akad memleketlerini m.ö. 2649 yıllarında işgal edip tam iki asra yakın, sümer ve akadları idare ettiler.
akadlar döneminde zagrosda yaşayan gutiler akad kralı naram-sin’in ölümünden sonra kral adayları arasında yaşanan kavgadan faydalanarak akadları süpüren gutiler, demoralize olmuş akad ordusunu yendi. fırat nehri kenarında bulunan agade şehrini alarak imparatorluğuda ele geçirdiler.

kürtler ortadoğunun en eski tarihlerinden birini oluşturmaktadır. tarih, antropoloji, etnografi, ve linguistik gibi değişik bilim dallarında uzman olan araştırmacıların büyük çoğunluğu gutileri kürtlerin ataları olarak saymaktadır.
eric jensen kitabında: ortadoğunun kürtleri kürdistanda modern tarih daha muhafaza edilmemişken kürdistanda yaşıyorlardı diye yazmaktadır. mezopotamya tarihi uzmanı e.a.speiser göre tarihte ilk kürt halkından bahsedilmesi m.ö 3000 yıllarında gutium adı altında gerçekleşmiştir. gutiumlular (kürdistan) hint-avrupa dili konuşmaktaydılar (morris). gutium kürdistanın ta kendisi olması bir tarafa etimologlara göre guti kelimesi dahi kürt kelimesin değişime uğramış şeklidir. prof. howorth’a göre kurdistan adı gutium kelimesinden türemiştir. ve babilonyaların kullandığı khuradi veya quradu kelimesini guti adıyla bağdaştırmaktadır. guti ülkesi modern kürdistanın adıdır.
sayce’ye göre kürt adı babiloncadaki quradu kelimesinden gelmektedir ve savaşçı anldıbını taşımaktadır ve bu kelime van cıvarındaki halkın adından kaynaklanmaktadır.

ortadoğu uzmanı eğitimci dr. honigman’a göre guti kelimesi kürt kelimesiyle aynıdır. guti, kurti adının iranize şekliyle telaffuz edilişidir. g>k dönüşümü olmuş. örneğin: kardeş kelimesinin gardaş kelimesine dönüşü gibi. etimolojik olarak r harfinin zamanla yutulmuş olması ise etimolojide doğal bir olgudur, dolayısıyla, ortaya guti çıkmış: guti-gurti-kurti.

araştırmacı rawlinson’a göre ise gut ilkel keldani dilinde sığır anldıbına gelmektedir başka bir iddiaya göre ise “guti” kelimesi sümer kökenlidir ve yine (gud=öküz, sığır) bugünkü kürtçe’de yer alan “öküz, sığır sahibi halk” anldıbına gelmektedir. gutiler bugünkü soran kürtlerin yakın durmaktadır.

sırayla guti krallarının listesi:

45. i̇nkişuc
46. zarl-agab
47. şulme
48. silulumeş
49. inimabakeş
50. igekauş
51. yarl-agab
52. i̇bate
53. yarl-angab
54. kurum
55. apil-kin
56. la-erabum
57. i̇rarum
58. i̇branum
59. hablum
60. puzur-suen
61. yarlaganda
62. tirigan

en son guti kralının adı tirigandır. tir kürtçede “ok” demektir. tirigan ise “okçu”
demektir.

m.ö. 2000, kürtlerin ataları: churrti (kurti), guti ve subarular


asur kaynakları

tarihçi speiser, mesopatamian origins adlı eserinde kürtleri gutiler’le ilişkilendirir.
bu tezine kanıt olarak asur kralı tukulti-ninurta (enurta) i (1244-1208 m.ö)‘in kayıtlarından başlayarak quti (guti)‘lerle bağlantılı olarak sık sık qurti/kurti adıyla karşılaşıldığını, quti ve qurti denenlerin uqumani (kummuhi) adlı aşiretlerin komşuları olarak sık sık birlikte anıldıklarını ve yazıtlardaki bu referanslarda quti (guti) denenler ile qurtiler’i birbirinden ayırmanın pratik olarak imkansızlığını öne sürüyor.

asur kralı tiglath-pileser’in (1114-1076) zafer silindirinde etnik kürt adının geçtiği en eski kayıtlardandır. kurti veya qurtie adındaki yerin kral tarafından feth edildiğini ve bu bölgenin van gölünün cıvarları olduğu anlatılmaktadır. kurti adı verilen yerin adının günümüzdeki adı ise şaşırtıcı bir şekilde halen aynıdır. fakat son 60 yılda değiştirilmiştir.

asur kralı tiglath-pileser ii (m.ö. 745-727) kur-ti-e diye adlandırılan bir kabileyle savaş yapdığı görülmektedir.

neilson c. debevoise, a political history of parthia (1938) adlı eserinde bu konuya daha fazla ışık tutacak bir yazıta referans vererek şöyle der: “m.ö. 7 şubat 213 tarihi taşıyan uruk tabletleri partlar’ın kuzeydoğudaki antik düşman gutiler’le aynı olduğuna (partlar‘ın ve gutiler’in aynı olduklarına, sc) daha da kesinlik kazandırır”.

salmaneser i’in yazıtında “kirkhu“lar, “kurkhiler“ gibi adlar, “tiglat-pileser i’in bir yazıtında onun zapettiği yerler arasında “mekhri (mikhri)“ ve “bisri“ bölge adları, tukulti-ninib i’in fetihleri arasında “kurti“ (kur-ti-i), tiglat-pileser ii’nin yazıtlarında “quru“ halkı gibi adlar geçer. şerefname kürdistan’da mekri adında bir vilayet ve şehrizor’da bu adda bir aşiret sayar. (seyfi cengiz, kürtler’in oriji