saydım lan

gelgit
vikipedi, özgür angiblopedi
kontrol edilmemiş
başlığın diğer anlamları için gelgit (albüm) sayfasına bakınız.
başlığın diğer anlamları için med cezir (albüm) sayfasına bakınız.

fundy körfezi, suların yükseldiği zaman

fundy körfezi, suların çekildiği zaman

nehirlerde suların çekildiği zaman bir çok balık ölür ve memeliler ve kuşlar bu fırsatı kaçırmaz.
gelgit veya med cezir, bir gök cismi üzerinde başka gök cisimlerinin uyguladığı kütle çekimi kuvvetleri nedeniyle oluşan çevrimsel biçim bozulmaları demektir. en çok bilineni, ay ve güneşin göreli konumlarındaki değişmelerin etkisiyle yer yüzeyinde deniz düzeyinde ortaya çıkan dönemli değişmelerdir.
bir günde, belirli saatlerde yeryüzündeki suların ardı ardına alçalma ve yükselmesine gelgit olayı denir. gelgit olayının oluşması ay'ın çekim kuvvetidir. bu çekim kuvveti; ay dünya çevresine dolanırken değigib bölgeleri etkiler ve uzaklığa göre değişir. ay dünyadan uzaklaşırsa çekim kuvveti azalır, yakınlaştıkça çekim kuvveti artar. gelgit olayı okyanusları daha çok etkiler.
ay yerküre etrafında dönerken yerkürenin bir yüzü ay'a daima daha yakındır. bu durumda ay'a yakın yerdeki sular ay tarafından kendine doğru çekilirler. bu arada kabaran suların arkasında bulunan boşlukları yanlardan gelen sular doldurur. böylece dünya’nın ay'a bakan yüzeyinde sular yükselirken, diğer yerlerde alçalır. bu yükselme ve alçalma birbirini devamlı izler.
güneş'de gelgit olayına etki eder. ay dünya ile güneş arasındayken bu etki az; hepsi bir doğrultudayken çok olur. gelgit olayı ilk ve ikinci dördün evrelerinde en düşük, yeni ay ve dolunay devrelerinde en büyük değeri alır. bir yerde sular kabarırken ay o yer için gökyüzünün en yüksek noktasındadır.
herhangi bir yerde gelgit olayı her gün aynı saatte olmaz. bir önceki günden 50 dakika daha geç oluşur. nedeni ise dünya ile ay'ın aynı yönde dönmesidir.
gelgit olayındaki sürtünmelerden dolayı yerkürenin kendi etrafındaki dönme hızı azalır. böylece günler yavaş yavaş uzar. gelgit olayındaki sürtünme dünya’nın dönme hızında yavaşlamaya neden olurken, ay'ın da her yıl dünya’dan 12,7 cm uzaklaşmasına neden olur.

dünya'nın ortak ağırlık merkezi etrafında dönüşünü gösteren bir dünya-ay sistemi şeması

dünya yüzeyinde ay'ın (veya güneş'in) çekim alanı farkı, gelgit oluşturan güç olarak bilinir. bu gelgit hareketini oluşturan temel mekanizmadır ve günde iki yüksek gelgite neden olan iki eşit-potansiyel gelgit tümseğini açıklmaktadır.
kurumsal çalışmalar ve gözlemler, kabarma ve alçalmaların sıfır olduğu noktaların bulunduğunu ortaya çıkarmıştır; kabarma ve alçalmalar bu noktalar çevresinde (saat yönünde ya da ters yönde) döner. akdeniz, karadeniz ve baltık denizi gibi, nerdeyse tamamen kapalı denizlerde, doğrudan yerel gelgit kuvvetlerinin etkisiyle bir duran dalga oluşur. bu denizlerde gelgit genliği küçüktür, santimetre ölçeğindedir. açık okyanuslarda genellikle bir metreden azdır. körfezlerde ve bunlara bitişik denizlerde genlik çok daha büyük olabilir. çünkü gelgit dalgası kıta sahanlığının sığ sularına girince, ilerleme hızı yavaşlar ve enerji küçük bir hacimde biriktiği için gelgit yükselme ve alçalmaları büyük boyutlara ulaşabilir. bilinen en büyük gelgit kanadadaki fundy körfezi'nde oluşur; burada 21 metre yüksekliğe kadar kabarmalar gözlenmiştir.

suların çekildiği zamanda tipik bir gelgit hattı görüntüsünü taşıyan bir kaya.
sayfa kategorisi: coğrafya terimleri