özet geç diye yalvaracaksın 2

dini doktrin ve inanç esasları

ana madde: musevi inanç esasları
i̇nancın 13 esası:
tam bir imanla inanırım ki, adı kutsal olan yaradan yaratılmış olan her şeyin yaradan'ı ve hükmeden'idir. sadece o yarattı, yaratır ve yaratacaktır.
tam bir imanla inanırım ki, adı kutsal olan yaradan tek'tir, o'ndan başkası yoktur ve sadece o bizim tanrı'mızdır; hep vardı, var ve var olacak.
tam bir imanla inanırım ki, adı kutsal olan yaradan'ın bedeni yoktur ve maddenin tüm özelliklerinden berîdir ve o'na hiçbir (fiziki) kıyaslama yapılamaz.
tam bir imanla inanırım ki, adı kutsal olan yaradan ezeli ve ebedidir.
tam bir imanla inanırım ki, adı kutsal olan yaradan'a ve sadece o'na dua etmek caizdir, o'ndan başkasına dua etmek caiz değildir.
tam bir imanla inanırım ki, peygamberlerin tüm sözleri doğrudur.
tam bir imanla inanırım ki, rahmetle andığımız, önderimiz moşe'nin peygamberliği gerçektir ve o kendisinden önceki ve sonraki peygamberlerin en büyüğüdür.
tam bir imanla inanırım ki, artık bizim olan tora rahmetle andığımız, önderimiz moşe'ye verilenin aynıdır.
tam bir imanla inanırım ki, tora değiştirilmeyecek, adı kutsal olan yaradan asla başka bir tora göndermeyecektir.
tam bir imanla inanırım ki, adı kutsal olan yaradan insanın her yaptığını ve her düşüncesini bilir, zira "hepsinin yüreğini şekil veren, tüm yaptıklarını anlayan o'dur" (mezmurlar 33:15).
tam bir imanla inanırım ki, adı kutsal olan yaradan emirlerine uyanı ödüllendirir, karşı geleni cezalandırır.
tam bir imanla inanırım ki, mesih gelecektir; ve gelişi gecikmiş olsa da, her gün onun gelişini beklerim.
tam bir imanla inanırım ki, adı kutsal olan yaradan dilediği zamanda ölüleri ayağa kaldıracak, o'nun adı ilelebet övülecektir.
—-moşe ben meymon
musevilik, i̇brani kutsal kitabında yer alan, talmud ve diğer metinlerde de daha kapsamlı bir şekilde incelenip izah edilen ilke ve esaslar üzerine kurulu, tek tanrılı bir dindir. yahudi inanışına göre, musevilik tanrı ile i̇brahim arasında yapılan akit ile başlar.
musevilik, teolojik açıdan tek tanrıcılığı daima son derece güçlü bir şekilde savunmuştur. bununla beraber, tanah'ta, birçok i̇srailoğlunun museviliğin inançlarından saptığı kaydadeğer dönemlerden bahsedilir.
tarihi olarak, musevilik yazılı ve sözlü tora'nın vahyolunduğu inancını ve kabulünü imanın temeli [3] olarak değerlendirmişse de, musevilikte dini dogmayı dikte ettiren merkezi bir otorite bulunmaz. bu, tora ve talmud'un özünde var olan belirli teolojik inançlara dair birçok farklı düzenlemenin ortaya çıkmasına da yol açmıştır. zaman zaman kimi hahamlar kati bir düzenleme üzerinde fikir birliğine varmışsa da, diğerlerinin muhalefeti ile karşılaşmışlar, birçok haham da bu tarz teşebbüsleri tora'nın bütünüyle kabulüne zarar verdiği gerekçesi ile eleştirmiştir.[4] bilhassa talmud'da, kimi inanç esasları (örn. tora'nın tanrısal kaynağı), reddedilmeleri halinde kişiyi "apikoros" (sapkın) konumuna düşürecek kadar önemli kabul edilir.[5]

yahudiliğe özgü cisimler (yukarıdan saat yönünde) şabat mumlukları, el yıkama kasesi, tora'nın kitaplarından biri ve tanah, yad, şofar ve etrog kutusu.
yüzyıllar içinde, musevilikte inanç esaslarına dair bir dizi düzenleme ortaya çıkmış, her ne kadar kimi detaylar konusunda aralarında farklılıklar görülmüşse de, özlerinde yatan ideoloji açısından ortaklıklar sergilemişlerdir. bu düzenlemelerden yetkinliği en yaygın kabul görenlerden biri de musa ibn meymun (moşe ben meymon) tarafından 12. yüzyılda belirlenen imanın 13 esası olmuştur. bu esaslar ilk ortaya atıldıklarında tartışmalara yol açmış, hasdai crescas ve joseph albo'nun eleştirilerine hedef olmuştur. i̇bn meymun'un on üç ilkesi yahudi toplumunun büyük bölümü tarafından sonraki birkaç yüzyıl boyunca gözardı edilmiştir.[6] zaman içinde, bu ilkeler şiir halinde yeniden ifade edilerek ("ani ma'amin" ve "yigdal") museviliğin dua kitabına eklenmiş ve sonunda yaygın kabul görmüştür.
i̇bn meymun'a göre, belirlediği 13 esasın tekini dahi reddeden her yahudi dönme ve sapkın olarak kabul edilmeliydi.[7][8] her ne kadar çoğu yahudi alim ibn meymun'un 13 esasından nispeten çok ufak farklılıklar gösteren görüş açılarına sahip olmuşlar [9] ve musevilikte bugüne kadar hiçbir zaman tek bir normatif ve bağlayıcı iman ikrarı görülmemişse de [9][10][11], ibn meymun tarafından düzenlenen bu 13 esas, yahudi inançlarının geniş kabul gören bir listesini yaratmaya en yakın çalışmadır.[12][13]
joseph albo ve abraham ibn davut, ibn meymun'un listesini, doğru olmakla birlikte, aslında imanın temelini teşkil etmeyen, bu yüzden de sadece kusurlu görülmeleri gereken çok sayıda yahudiyi "sapkın" kategorisine sokan, gereğinden fazla sayıda madde içerdiği için eleştirmiştir. diğer birçok kişi de, bu tarz düzenlemeleri tora'nın bütünü ile kabulüne zarar verdiği gerekçesiyle eleştirmiştir (bakınız yukarı). bununla birlikte, belirtildiği gibi, ne ibn meymun, ne de çağdaşları bu esasların yahudi inanışının tümünü kapsadığını düşünmemiş, bunları daha ziyade museviliğin kabulünün özünü oluşturan teolojik temeller olarak görmüşlerdir. bu çerçevede, antik dönem tarihçisi josephus, dini inançlardan ziyade uygulama ve göreneklere vurgu yapmış, sapkınlığı yahudi hukukuna riayet edilmemesi ile ilişkilendirmiş, yahudiliğe geçiş için gerekli şartların sünnet (brit milla) olmak ve geleneklere uymak olduğunu savunmuştur.
museviliğin dini metinleri

rabinik metinler
musevilik, tora çalışmalarının yanı sıra diğer dini metinlere de daima önem vermiştir. aşağıda, musevilik uygulama ve düşüncesi açısında merkezi öneme sahip temel çalışmaların düzenli bir listesi bulunmaktadır.
tanah [14] (i̇brani kutsal kitabı) ve yorumu
mesora
targum
yahudi kutsal kitap tefsiri (ayrıca bakınız aşağıda midraş)
talmud dönemi'nin çalışmaları (klagib rabinik metinleri)
mişna ve yorumu
tosefta ve kısa risaleler
talmud:
babil talmudu ve yorumu
yeruşalayim (kudüs) talmudu ve yorumu
midraş yazını:
midraş halaha
midraş agada
halaha yazını
yahudi hukuku ve geleneklerinin temel kanunları
mişne tora ve tefsiri
arba turim ve tefsiri
şulhan aruh ve tefsiri
responsa (cevaplar/fetvalar) yazını
yahudi düşüncesi ve etiği
yahudi felsefesi
kabbala
hasidik çalışmalar
yahudi etiği ve musar hareketi
siddur ve yahudi litürjisi
piyyut (klagib yahudi