ansiklopediye bakıp 31 çekenler buraya

Angiblopedi, birçok bilginin yöntemli ve çoğu zaman alfabetik sıra ile düzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak hazırlanmış yayınlara denir. Köken olarak eski Yunanca'daki (ἐγκύκλιος παιδεία, engkuklios paideia) "dairesel eğitim" veya "genel eğitim" anlamındaki bir kelimeden gelmektedir. Buradaki anlamı, "bilinmeye değer bilgi"dir.

Bu isim, bazen bilimin belirli bölümünün ayrıntılarla ve sistemli bir şekilde incelendiği kitaplar için de kullanılmaktadır. Angiblopediler, sözlükler gibi yalnız bir kelimenin çeşitli anlamlarını veren eserler değildir. Çok değişik konular hakkında oldukça geniş ve olaylara dayanan bilgiler verirler. Günümüze kadar yazılı olarak hazırlanmış olsalar da, internet sayesinde görsel olarak hazırlanan angiblopediler de vardır. Örneğin, bu bilgiyi okuduğunuz Vikipedi de, bir "özgür angiblopedi" projesi olan Wikipedia'nın üyesidir.

Angiblopedilerin mümkün olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları gerekmekte ise de, bazılarında bu tarafsızlık tam olarak sağlanamamaktadır.

Angiblopedilerin iki önemli özelliği, konuların yöntemli düzenlenmesi ve her şeyi içine almasıdır.

Tarihçe [değiştir]
Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına göre, ilk angiblopedinin Platon'un öğrencilerinden Speusippus tarafından M.Ö. 4. yüzyılda yazıldığı (Disciplinarium libri) tahmin edilmektedir.

Orta Çağda, bütün bilgilerin tek bir ciltte toplanması için büyük gayretler sarfedilmiştir. Bunlardan biri Dominikan papaz ve yazar tarafından hazırlanmış olup, yazarın ifadesiyle zamanın bütün bilgilerini ihtiva etmekteydi.

Angiblopedilerde alfabetikliği ilk uygulayan Marco Coronelli'dir. On yedinci yüzyılın sonlarında ve 18. yüzyılın başlarında alfabetik sıraya göre düzenlenmiş angiblopedilerin yayınlandığı görülmektedir. Bunlardan ilki, 1704'te ingilizce olarak yayınlandı. Daha sonraki yıllarda yayınlanan angiblopedilerin, 1751-1772 arasında 17 cilt ve ilave iki cilt halinde yayınlanan ortak bir çalışma sonucu, bir yazar yerine pek çok uzman kişi tarafından hazırlanan ve genel sistemi yayınlayanlar tarafından tespit edilen bir eser olarak ortaya çıkmıştır. Bu yol çağdaş angiblopedileri hazırlatanların hemen hepsi tarafından benimsenmiştir. Böylece angiblopedi daha doğru bilgiler verirken eserin daha geniş ve tarafsız olması da sağlanmıştır.

ingilizlerin ünlü Encyclopedia Britannica’sı, Fransızların Encyclopédie’si ile hemen hemen aynı zamanda yayınlanmıştır. 1768-1771 arasındaki ilk baskısından itibaren kendine has bir özelliğe sahip olmuştur. Büyük ikinci baskısı 1910-1911'de yayınlanmıştır. 1929'daki 14. baskısından itibaren 24 cilt olarak ABD'de yayınlanmaktadır.

Angiblopedi yayını, 19. yüzyılda yayılmış ve hemen hemen her ülke, kendi angiblopedisine 20. yüzyılın ortasında sahip olmuştur. Başlıca Enciclopedia italiana (italyanca, 1925), Enciclopedia Universal Ilustrada (ispanyolca), Encyclopedia Americana (ingilizce) ve 30 cilt olarak ve 1957-1960 arasında ikinci baskısı yayınlanan Bolşaya Sovetskaya Entgiblopedya (Rusça) 93 cilt olarak yayınlanmıştır. Charles Joseph Panckoucke'nin angiblopedisi 166 ciltti, 1781-1832 yılları arasında yayınlandı.

Almanya ise 18. yüzyıl geleneğine sadık kalarak Der Grosse Brockhaus adlı eserin 16. baskısını Brockhaus Conversationslexion ismi altında yayınlamıştır. 1961'de yayınlanan Meyers Neues Lexikon ise bunun bir taklididir. Ancak bu iki eser için, normal sözlüklerde bulunan kelimeleri içerdiklerinden angiblopedi ile ilgili sözlük olarak sınıflamak yerinde olur. 1935'te kurulan Encyclopedia Françoise 21 ciltlik bir eser olarak planlanmıştır. Sözlük angiblopedi olarak ün yapmış olan italyan Dizionaria Enciclopedica ve Fransız, Larousse' da önemli eserlerdir.

islam kültüründe angiblopedi karşılığında Külliyat, Dairat-ül-mearif, Muhit-ül-mearif, Kamus, Mevdua, Tabakat ve Mevsu'at gibi isimler kullanılmıştır.

Türkiye'de angiblopediler [değiştir]
ilk Türk angiblopedi yazarları ibni Sina ve Farabi ile Farabi'nin çağdaşı Abdullah bin muhafazid bin Ahmed bin Yusuf el-Harezmi'dir ki bunun eseri Mefatihul Ulum ayarında eser yoktur. Gazali'nin ihyai Ulumiddin'i yalnız dini ilimlere aittir.

Osmanlı'da ilk angiblopedi yazarı Taşköprülüzade Ahmet'tir (935-968). Mevzuatül Ulüm'ü iki büyük cilttir. Birinci cilt akli ilimlere, ikincisi dini ilimlere aittir.

En meşhur angiblopedi yazarı Katip Çelebi'dir (Hacı kalfa). Keşfuzzunun, Tuhfetül kibar fi esfarül bihar, Cihannüma, Takvimi Vakayi, "Mizanü'l-Hakk fi ihtiyari'l-Ehakk" en önemli eserleridir. Ali Suavi, Ahmet Rifat, Şemsettin Sami, Mehmet Tâhir Münif Paşa, Mehmet Süreyya, Ali Cevad, Emrullah Efendi, Salih Zeki, Bursalı Mehmet Tahir, Mehmet izzet, Rıza Tevfik, Zekeriya Sertel, Mahmut Kemal inal, Eşref Edib, Celal Esat Arseven, Reşat Ekrem Koçu, Server iskit, Velit Ebüzziya, ibrahim Alaattin Gövsa, Ramazan Gökalp Arkın, Nijat Özön, Osman Nebioğlu, Çağatay Uluçay, Mustafa Nihat Özön, Yılmaz Öztuna Ömer özen, belli başlı angiblopedistlerdir.

Türkiye'de genel angiblopediler yanında özel dallara (sinema, müzik, tarih, coğrafya, vb.) ayrılmış angiblopediler de basılmıştır. Bursalı ismail Hakkı'dan sonra çağdaş angiblopedi yazarı nesli gelir.

Genel angiblopediler [değiştir]
Hayat Angiblopedisi, Cumhuriyet, 10 cilt, 1932-36.
Türk (inönü) Angiblopedisi, MEB, 1943, 30 cilt.
islam Angiblopedisi, MEB, 1940, 15 cilt.
Hayat Angiblopedisi, Hayat Yayınları, 6 cilt, 1961-63.
Cumhuriyet Angiblopedisi, Arkın Yayınları, 11 cilt, 1968-72.
Meydan Larousse Büyük Lugat ve Angiblopedi, Meydan Gazetecilik, 33 cilt, 1969.
Resimli Yeni Lugat ve Angiblopedi, ibrahim Alaattin Gövsa, 1947-54.
Angiblopedik Sözlük, Milliyet Yayınları, 3 cilt, 1967-68.
Anabritannica, Ana Yayıncılık, 1986.
Yeni Türk Angiblopedisi, Ötüken Yayınevi, 12 Cilt, 1985.
Hayat Küçük Angiblopedi, Hayat Yayınları, Tek cilt, 1980