mete

lütfen okuyun:
vikipedi kurucusu jimmy wales'ten
kişisel bir rica

mete
vikipedi, özgür angiblopedi
mete veya mao-tun

mete'nin kurgusal olarak yapılmış sembolik büstü
hüküm süresi m.ö. 209 – m.ö. 174
tahta geçmesi m.ö. 209
ünvanları tanhu, şanyu
doğum tarihi m.ö. 234
ölüm tarihi m.ö. 174
önce gelen teoman
oğlu, lao-şang
sonra gelen oğlu, lao-şang
babası teoman
mete veya mao-tun (çince: 冒頓單于 pinyin: mòdú chānyú; d. m.ö. 234 - ö. m.ö. 174), m.ö. 209 - m.ö. 174 arasındaki türk-hun (hiung-nu) hükümdarıdır.[1][2][3][4]
konu başlıkları [gizle]
1 hayatı
1.1 hun'un (hiung-nu) yükselişi
1.2 han hanedanıyla akrabalık
2 kültüre yaptığı etkiler
2.1 oğuz kağan efsanesi
2.2 türk kara kuvvetleri'nin kuruluşu
2.3 mulan çizgi filmi
3 ayrıca bakınız
4 kaynaklar
5 dış bağlantılar
hayatı [değiştir]

- asya hun i̇mparatoru metehan'ın tahta çıkışı - çin kaynaklarında anlatılan bir olaya göre, asya hun imparatorluğunun kurucusu olan teoman, oğlu metehan'ın kendisi yerine üvey annesi yenşi'nin oğlunu tahta çıkarmak istedi, çünkü törelerine göre türk hatundan olan,has, bir türk'ün tahta geçmesi gerekiyordu. metehan'ın üvey annesi çin'liydi, yani çinli kadından olan erkek çocuk tahta geçemezdi,bu durumdan dolayı üvey annesi metehan'ın babasını dolduldu ve mete'yi komşu kavim olan yüeçiler (yuezhi) rehin olarak gönderdi. babası, ardından yüezhi'lere savaş ilan ederek mete'yi öldürtmek istedi. mete, babası teoman yüeçilerin topraklarına girmeden yüeçilerin elinden kaçtı. babası bu kadar zorlukları atlatmasının ardından hakkını vermek için emrine on bin çadırlık bir birlik verdi. sonunda da mete öz babasını, üvey annesi ve kardeşlerini öldürüp kağan oldu. (m.ö. 209).[2][3][5]
hun'un (hiung-nu) yükselişi [değiştir]
ana madde: hiung-nu
mete önce hunlardan toprak talebinde bulunan doğu komşuları donghu üzerine yürüdü ve onları ağır bir yenilgiye uğrattı. yapılan anlaşmada donghular yıllık sığır, at ve deveden oluşan bir vergi ödemeyi kabul ettiler ve m.ö. 208 yılında onları hakimiyetine aldı.
donghu'yu yendikten sonra[6], kuzey moğolistan'da yaşayan tunguz gibi halkları da içine kattı. m.ö. 177-165 yılları arasında hunların güney batısında, tanrı dağları ile gansu arasında yaşayan yüeçilein üzerine seferler düzenledi.[7] m.ö. 203'de yueçi'yi mağlup ederek kendi toprağna kattı.[2]
ordos'da hakim olmaya çalışan tahin türklerini[kaynak belirtilmeli] yendi. çin üzerine sürekli seferler düzenleyerek sarı irmak'ın güneyindeki kaleleri egemenliğine aldı. bu zaferlerle, sonradan hunlara büyük gelirler getirecek önemli ticari yollarının kontrolüne sahip oldu.[2]
bölgede yaşayan altay (moğol, tunguz ve türk vb.) kavimlerini egemenliği altına alarak askeri ve stratejik olarak daha güçlü bir hale geldi.
m.ö. 200'de han hanedanı imparatoru gaozu'nun (gao-di) 320.000 kişilik ordusunu baideng (bugünkü datong, şanşi)'de peteng kalesinde kuşattı. gaozu (gao-di) mete'nin eşine hediyeler gönderdi ve mete'nin kuzey eyaletlerini hunlara bırakma ve yıllık vergi ödeme gibi bütün şartlarını kabul etti ve kuşatmadan çıkmasına müsade edildi.[3] gaozu payitahtı çang'an(bugünkü şian)'a dönebildiyse de mete arada bir han'ın kuzey sınırını tehdit etmiş ve nihayet m.ö. 198'de gaozu barış istemiş ve han'ın prensesini tanhu'nun eşi olması ve yıllık haraç ödemesi şartlarıyla antlaşması imzalanmıştır.
han hanedanıyla akrabalık [değiştir]
qin ve chu ile yıllar süren mücadelenin ardından han imparatoru olan liu bang (gaozu), baideng'da mete karşısında zor duruma düşünce, yorgun ordusunun hunlarla baş edemeyeceğini farketmişti. akrabalık (和亲) ilişkisi kurmak amacıyla, bir prensesi yüklüce hediyeyle birlikte hun sarayına gönderdi.
liu bang m.ö. 195'te ölür, karısı lü hou imparatoriçe olur. m.ö. 192'de mete lü hou'ya mektup göndererek kaba bir üslupla evlenme teklif eder. ülkesinin içinde bulunduğu koşullarda hunlarla bir çatışmayı göze alamayan imparatoriçe, uğradığı saygısızlığa karşın bir mektup yazarak mete'ye bir prenses gönderir. çin kaynaklarına göre, lü hou'nun davranışı karşısında pişman olan mete, imparatoriçeden bir mektupla özür dilemiştir.
çin savaşından sonra, mete, yüzehi ve wusun'u hun'un köleleri olmaya zorladı.
saltanatı boyunca çoğu halklar hun idaresi altına girdi. onların tümünü, steplerin bütün göçebe atlı okçularını bir imparatorluk altında birleştirdi. göçebe tebaalarından başka mete ayrıca tarım havzası'nda kendisine bağlılık yemini eden vaha şehir devletleri kurdu. onun hem askeri hem de idari yapılanması sonradan birçok merkezi asya halklarında ve devletlerinde uygulandı. günümüz de dünya'da kullanılan askeri onluk sistemi (onbaşı, yüzbaşı vb.) bulan ve kullanan bir askeri dehadır.
bölgesinde askeri gücü ile korku saldı. savaş taktikleri ve askeri disiplini sayesinde çin i̇mparatorluğu'nu ve çevre kavimlerle yaptığı savaşları kazandı. ordusu savaş zamanında toplanan sivillerden oluşmuyordu. onun yerine sürekli eğitimli ve savaşa hazır halde bulunan profesyonel askerlerden oluşmaktaydı. hakim olduğu bölgelerdeki geniş tahıl ve yiyecek kaynakları ile ordusunu ayakta tutabiliyordu.[2]
mete, m.ö.174 yılında öldüğünde, birçok kavimleri çatısı altında birleştiren büyük bir imparatorluk geriye bıraktı. bu imparatorluk yaklaşık 18 milyon km2 büyüklüğe sahipti. i̇mparatorluğunun sınırları doğudan batıya japon denizi'nden i̇dil nehrine ve kuzeyden güneye sibirya'dan tibet ve keşmir'e uzanıyordu. hunların karşılarında bulunan tek düzenli ve güçlü kuvvet olan çin ordusunun, iç karışıklıklar nedeniyle idari zaafiyet içinde olması mete'nin devletini kolayca büyütmesine sebep gösterilir. [2][3][4]
kültüre yaptığı etkiler [değiştir]

yaygın kitle eğlence sektöründe çin efsanelerinde geçen acımasız ve disiplinli komutan olarak tasvir edilen karakterlere, modu, şanyu gibi mete'nin isimleri verilmiş ve bu yapıtlara mete'nin çin kaynaklarında geçen hayat hikâyesinden kesitler aktarılmıştır.
oğuz kağan efsanesi [değiştir]
ana madde: oğuz kağan destanı
türk destanlarında çin ve hindistan fetihlerinde söz edilen oğuz kağan'ın mete olduğu sanılmaktadır. destanda anlatılan oğuz kağan ile mete'nin hayat hikâyesinde birçok benzerlikler bulunmaktadır. hayat hikâyesinin oğuz kağan efsanesinin tarihi temelini oluşturduğuna inanılır.[2][3][4]
türk kara kuvvetleri'nin kuruluşu [değiştir]
ana madde: türk kara kuvvetleri#sembolik kuruluşu ve amblemi
türk kara kuvvetleri'nin kuruluş tarihi 1363 yılı olarak kabul edilmekteydi. hüseyin nihal atsız 1963 ve 1973'de türkiye kara ordusunun kuruluş tarihinin mete'nin tahta geçtiği m.ö. 209 olması gerektiğini yazmıştır.[8][9]atsız'ın görüşlerini benimseyen yılmaz öztuna da 1968'de cemal tural'a türk kara kuvvetleri'nin kuruluş tarihinin m.ö. 209 olması teklifini yaptı.[10] sonraları, k.k.k kuruluş tarihi m.ö. 209 olarak değiştirildi.
mulan çizgi filmi [değiştir]
ana madde: mulan
çin halk destanlarında göktürk'lere karşı yapılan savaşa katıldığı sanılan hua mulan adlı kadın karakterinden esinlenen disney'in mulan çizgi filminde çin seddi'ni aşarak han hanedanı'na saldıran acımasız "hun" reisi "şan-yu"'nun motifi mete'den alınmıştır.
ayrıca bakınız [değiştir]

konuyla ilgili diğer wikimedia sayfaları :

vikisöz'de mete ile ilgili özlü sözler bulunmaktadır.
teoman
hiung-nu (büyük hun i̇mparatorluğu)
ön türkler
baideng muharebesi
kaynaklar [değiştir]