ergenekon destanı

moğol ilinde oğuz han soyundan il han'ın hükümdarlığı sırasında tatarların hükümdarı sevinç han moğol ülkesine savaş açtı. ilhan'ın idaresindeki orduyu kırgızlar ve diğer boylardan da yardım alarak yendi. ilhanın ülkesindeki herkesi öldürdüler. yalnız il han'ınn küçük oğlu kıyan ve eşi ile yeğeni nüküz ile eşi kaçıp kurtulmayı başardılar. düşmanın, onları bulamayacağı bir yere gitmeğe karar verdiler. yabanî koyunların yürüdüğü bir yolu izleyerek yüksek bir dağıda dar bir geçite vardılar. bu geçitten geçerek içinde akar sular, pınarlar, çeşitli bitkiler, çayırlar, meyva ağaçları, çeşitli avların bulunduğu bir yere gelince tanrıya şükrettiler ve burada kalmağa karar verdiler. dağın doruğu olan bu yere dağ kemeri anlamında "ergene" kelimesiyle "dik" anlamındaki "kon" kelimesini birleştirerek "ergenekon" adını verdiler. kıyan ve nüküz'ün oğulları çoğaldı. dört yüz yıl sonra kendileri ve sürüleri o kadar çoğaldılar ki ergenekon'a sığamadılar. atalarının buraya geldiği geçitin yeri unutulmuştu. ergenekon'un çevresindeki dağlarda geçit aradılar.
bir demirci, dağın demir kısmı eritirlerse yol açılabileceğini söyledi. demirin bulunduğu yere bir sıra odun, bir sıra kömür dizdiler ve ateşi yaktılar. yetmiş yere koydukları yetmiş körükle hep birden körüklediler. demir eridi, yüklü bir deve geçecek kadar yer açıldı. i̇lhan’ın soyundan gelen türkler yeniden güçlenmiş olarak eski yurtlarına döndüler, atalarının intikdıbını aldılar.

egenekondan çıktıkları gün olan 21 martta her yıl bayram yaptılar. bu bayramda bir demir parçasını kızdırırlar, demir kıpkırmızı olunca önce hakan daha sonra beyler demiri örsün üstüne koyarak döğerler. bugün hem yeniden özgür hem de bahar bayramı olarak hala kutlanmaktadır.

uygur destanları uygurlara âit türeyiş ve göç isimli iki destan parçası tesbit edilmiştir. türeyiş parçası çin kaynaklarından göç ise hem çin hem i̇ran kaynaklarında bulunmaktadır.