Bildiğiniz üzere her 6 ayda bir tütün ve alkol ürünlerine zam geliyor. Bu yıl başında da aşağı yukarı 1,5 liralık bir zam geleceğini düşünüyorum. Peki devlet neden sigaraya zam yapar. Caydırmak için mi? Tabii ki de HAYIR!
Nedeni ise şu:
iktisatta elasticity diye bir kavram var Türkçeye fiyat esnekliği şeklinde çevriliyor. Aynı şekilde talep yasası(Law of Demand) diye bir şey var. Hepimiz ad olarak bilmesek de çalışma prensibi olarak biliriz. Kısacası, bir şeyin fiyatı arttığında talep edilen miktar azalır. Çok mantıklı, örneğin, Coca Cola'nın fiyatı artarsa herkes alternatifi olan Pepsi'ye yönelir. Böylece Coca Cola'ya talep azalır ve satış miktarı düşer.
Ama yukarıda da bahsettiğim gibi fiyat esnekliğini kattığımızda bu yasa çok da verimli çalışmıyor.(Yani düz mantık olarak çalışmıyor, oranlar değişiyor) Neden mi? Fiyat esnekliği şu demek; eğer malın fiyatı arttığında talep(satılan miktar) hala düşmüyorsa bu malın fiyat esnekliği çok düşüktür. Yani fiyat esnekliği düşük demek esneklik kat sayısının 0 ile 1 arasında olması.(Aslında esneklik katsayısı negatiftir. Yani 0 ile -1 arasında normal değeri. Ben izah etmesinin kolay olmasından dolayı öyle ele aldım.) Türkiye'de sigaranın fiyat esnekliği 0,56(yani -0,56). Yani çok düşük. Bu şu anlama geliyor: Eğer sigaranın fiyatı arttırılırsa sigarayı bırakma oranı aşağı yukarı %2'dir(bunu sonucunda esneklik katsayısı 0,56). Peki devlet bunun farkında değil mi. Elbette farkında. Zihniyet şu yönde: "Ben halkın sağlığının düşünüyorum niyetine zammımı yaparım, zaten içenlerin bir çoğu bırakamayacak en azından kasaya daha fazla para girsin. Son beş yılda sadece tütün ürünlerinden kasaya giren para 123 milyar lira. Bu da ÖTV'nin ortalama %30'una denk geliyor.

Toparlarsak, sigarayı bıraktırmak için yapılan zamların hiçbir caydırıcılığı yoktur. Onun yerine daha etkileyici yöntemler seçilmeli.

ingilizce bilen arkadaşlar için şuraya kaynak bırakıyorum merak eden açıp bakar: https://www.who.int/tobac...iceincomeelasticities.pdf