Sosyalizmin Ekonomik Hesaplama Problemi

Bundan 97 yıl önce Avusturyalı iktisatçı Ludwig von Mises, Sosyalist Toplumda Ekonomik Hesaplama adında bir makale yazdı, bu makale yaklaşık otuz sene sürecek bir tartışmanın fitilini ateşledi; Merkezi planlama teorik olarak mümkün mü? Mises'in argümanı, Eugene von Böhm-Bawerk'in 1895'teki meşhur kitabından bile güçlü bir saldırıydı Marksist ve diğer sol sistem tahayyüllerine. Peki bu neydi? Mises şunu iddia ediyordu: Özel mülkiyetin olmadığı bir toplumda fiyatları ortaya çıkaracak bir mekanizma olmayacağı için kaynakların rasyonel kullanımı da mümkün değildir. Elinizde kâr-zarar testi yapabileceğiniz bir ölçüt (buna ortak bölen diyordu Mises) yoksa, kaynakları verimli kullanıp kullanmadığınızı bilme, neyi nasıl ne kadar üreteceğinize karar verme ve bunun üzerinden bir planlama yapma şansınız dahi yoktur. Bu argüman genelde yanlış anlaşılır ve Hayek'in Bilgi Problemi'yle karıştırılır, bilgi problemi bundan sonraki yazının konusu. Mises'in argümanının anlaşılması için buna şöyle bir örnek verelim:
Diyelim bir araba üreteceksiniz ve üretim için elinizde şu seçenekler var;
Araba 1) Demir malzeme+8 işçi*günlük 10 saat çalışma*7 gün
Araba 2) Altın malzeme+9 işçi*günlük 8 saat çalışma*7 gün
Araba 3) Krom malzeme+12 işçi*günlük 5 saat çalışma*7 gün

Burada bizim elimizdeki kaynakları en verimli şekilde kullanabilmek için bu üretim şekillerinden hangisini seçeceğimize dair bir hesap yapabilmemiz lazım. Normal piyasa sisteminde hepsini fiyat sistemiyle hesaplayabiliriz; diyelim altın malzeme 5000 lira, demir malzeme 2000 lira, krom malzeme de 1000 lira ve bir işçinin saatlik ücreti de 10 liraya denk gelsin. (Fiyatlar tamamen varsayımsal, açıkçası bu hammaddelerin piyasa değerini bilmiyorum ama örneğimize herhangi bir teşkil etmiyor bu), fiyatlar üzerinden

A1=2000+10*10*7*8=7600 TL
A2=5000+9*10*8*7=10040 TL
A3=1000+12*5*7*8=5200 TL

Bu fiyatlarla üretim yapıp, sene sonunda kâr-zarar ilişkinize bakıp üretim modelinizdeki unsurları deği