Europa Universalis oynayın burada çene çalacağınıza. Ne yapacaksanız orada yapın. Anlarsınız ne nedir, ne değildir.

Tarihsel determinizim diye bir şey var. Öyle kafana göre değiştiremezsin her şeyi. Toplumsal dinamikler var, insan fıtratı (-ki o da coğrafyasına, devrine göre farklılıklar gösterir) diye bir şey var. Ayrıca atacağın adımların ters tepmesi ihtimali de gayet gerçek ve güçlü.

Ne yaparsan yap insanlarla alakalı çok şey öğrenmek mümkün bazı şeyleri değiştirmeye kalkışınca. insanlar sandığımız gibi değiller aslında. Ya da bazen tam da düşündüğümüz gibi oluyorlar biz yanılmayı beklerken... Dik kafalı olmamak lazım fakat. insanların kim olduklarından ve hangi yönleri ile birbirlerinden ayrıldıklarından ziyade, ortak temennileri nedir, hangi zeminde buluşulabilir bunlara ehemmiyet vermek lazım.

Şurası kesin ki, liderlik ve başkalarının kaderine karar verebilecek bir irade taşımak, erdemli yaşama yolundan epeyce bir sapmayı gerektirir. Başkası akıl istemedikçe ve bu konuda ısrar etmedikçe kimseye ne yapacağını söylememek en temizi.