ludwig von mises

mises'in hesaplama problemi, tamamen felsefik bir yaklaşım ile anlaşılabilir.
Hesaplama probleminin 2 ayağı vardır. Değer ve Hesaplama ayağı.

Değer: Bu problemin değer ayağı Mises'ten daha önceye dayanır. Marx iktisadını emek değer teorisine dayandırmıştır. Ama emek değer teorisi tarihi bir olaydan fazlası değildir. Doğru olan subjektif kuramdır. Subjektif değer kuramı şunu söyler: bir metanın değeri insanın o metayı ne kadar istediğine bağlıdır. Örneğin aynı hammadde ile yapılmış aynı zaman harcanarak yapılmış iki tshirt olsun. tshirtlerden birinin üzerinde Che Guavera resmi diğerinin üzerinde ise Milton Friedman resmi basılı olsun. bir komünistin önüne konulsun bu tshirtler. Ve ikisine de parasal bir teklif vermesini istesinler. Komünist elbette Milton friedman'lı tshitte Che tshirt'ine verdiği tekliften oldukça az teklif vermesi beklenir. ikisinin de emeği ve hammaddesi aynı ama che daha fazla teklif aldı. Neden? çünkü subjektif değer kuramı sayesinde. burada önemli olan kısım teklifler kısmı. Demiştik ya bir metanın değeri ne kadar çok istendiği ile bağlantılıdır. insanların bir şeyi ne kadar çok istediklerini belli etmelerinin tek yolu ne kadar daha fazla teklif vermeleridir. insan teklif verirken o metayı alınca ne kadar fayda alacağını ama bunun karşısında ne kadar fırsat maliyeti kaybedeceğini hesaplar ve ona göre teklif verir. eğer mülkiyet olmazsa kimse herhangi bir şey satamaz. satış olmazsa teklif olmaz. teklifler olmazsa değer hesabı yapılamaz.
Hesaplama: hesaplamanın mantığı basittir. en değerli metalar en gerekli yerlere iletilmelidir. örneğin bir arabayı titanyumdan da demirden de yapabilirsiniz. şimdi soru geliyor. hangisinden yapmalısınız? titanyuma uçak için de gerek duyulmakta. titanyumu araba mı alacak uçak mı? elbette daha fazla teklif veren alacak. araba daha sağlam olsun isteriz. uçak için ise olmazsa olmazdır. Kapitalist bir sistemde uçak üreten kişiler titanyuma mecburen araba üreten kişilerden daha fazla teklif vermeli ki titanyumu alsınlar. araba üreten işletme ise uçak şirketinden daha fazla teklif verip titanyum alması durumunda karının azalacağından dolayı demire yönlenmek zorunda kalacaktır. arabaları daha sağlam yapmanın daha iyi bir yolunu arayacaktır. böylelikle metalar en gerektiği yere gitmiş olur. peki fiyatlar yoksa titanyum nereye gider? elbette birkaç bürokratın keyfinin istediği yere. Sosyalist sistemin titanyumun nereye gitmesi gerektiği konusunda net bir bilgisi yoktur. Burada insanlar -kapitalist dünyada yaşadıkları için- hemen tabi ki de uçak diyecekler. ama onlara şu soruyu sormak gerek. daha sağlam arabanın uçaktan daha değersiz olduğunu nasıl biliyorsunuz?

hesaplama problemi gerçektir. ve sosyalizmin en büyük hatasıdır. bazı insanlar bu problemin çürütüldüğünü iddia ederler. ama onlar muhtemelen sosyalizm hırsıyla kör olmuşlardır.