uçmağ ve tamu, maniheiszmden sonra kesin anlamlara büründürülmüş olmasına karşın, balbal ve kurgan kültürü en azından m.ö. 6k'dan beri Türklerin ölümden sonra yaşamın sürdüğüne inandığını gösterir. Göktanrı'ya mitolojide verilen nitelikler ve adları etimolojik olarak göz önünde bulundurduğunda, Göktanrı'nın evren olduğunu görebilirsin, daha sonraki pek çok inancın ortaya attığı vahdet-i vücud kavramıyla benzerdir, dolayısıyla Göktanrı'nın pek çok inançtaki allahlar, huballer, zeuslar, boddhisatvalar gibi iyi ya da kötü, kuralcı, her işe burnunu sokan bir varlık olmadığı açıkça bellidir. böyle nitelikler tözlere yüklenir. bizim elimize direk Türk kaynaklarından ulaşan tören ve gelenekler yalnızca Göktürk'lere değin uzanıyor olmasına karşın, Hun ve Sakalara değin uzanan yabancı kaynaklarda Göktanrı inancına özgü törenleri görebiliriz, bunları Göktürk'lerdeki törenlere değin de izleyebiliriz, en bayağı örnekleri od ve kayın ağacının tözler ve göğe ulaşmak için kullanılan yollar olmasıdır. Göktürklerde devlet dini olabilecek yapıdaki, 1900'lere değin başka kültürlerde bulunmayan gelenekleri sürdürmüş (Abdülkadir inan'ın Eski Türk Dini Tarihi'nde bu gelenek ve törenlerden kendi gözleriyle gördüklerini okuyabilirsin) bir inancı senkretik bir felsefe olarak görmen bana anlamlı gelmiyor.

Saka ve Hun Tengriciliği'nin bölgesel dinlerle karıştığını biraz araştırırsan görürsün. Onun dışındakileri zaten ben reddetmiyorum. Ancak Tengri evren değil evrenden daha geniştir. O hem evren hem onu yaratandır çünkü Tengri'nin çocukları da vardır.