Şeyh Said isyanı

Türkiye, Musul’u Irak’a bırakan 16 Aralık 1925 tarihli Milletler Cemiyeti’nin kararını hoş karşılamadı. Hatta ingiliz istihbaratına göre Mustafa Kemal Paşa’nın savaşmayı bile göze aldığı anlaşılıyordu. Musul üzerine askeri bir harekatın hazırlığı devam ederken aniden Güneydoğu Anadolu’da Şeyh Said isyanı çıktı. Bazı Kürt ve Zaza aşiretlerinin katılımıyla gerçekleştirilmiş olan bu isyan, hem sebebi hem de zamanlaması açısından oldukça şüpheliydi. Gerçekte bu isyan herhangi bir sebepten çıkmış değildi. ingiliz derin devleti tarafından yıllar önce düşünülmüş ve tertip edilmiş bir olaydı. Önceden planlanmış bu isyan, Türkiye’nin Musul üzerinde hak iddia etmesi, hatta bu yüzden savaşa kalkışması gibi ihtimaller karşısında hazır tutuluyordu. Bu sahte isyan bahanesiyle, ingiliz derin devleti tarafından üretilen hayali “Türk-Kürt” ayırımının belirginleşmesi sağlanacak ve Türkiye’nin eli güçsüzleştirilecekti.

ingiltere, Şeyh Said isyanını yakından takip ediyordu. ingiliz derin devletinin denetimi altında, Musul meselesinin en kritik anlarında bu isyan meydana gelmiş ve bu da –tam ingiliz derin devletinin planladığı şekilde– ingiltere’nin eline önemli bir koz vermişti. Bu sahte isyan vesilesiyle uluslararası kamuoyuna, “Türk toprakları üzerinde Türklerle Kürtlerin barış içinde yaşayamadığına” dair intiba verilmişti.361 Şeyh Said isyanı’ndan sonra ingiltere şunu söyleyecek noktaya gelmiştir: “Bırakın Musul’daki Kürtleri kendi Kürtlerinizle bile kavga ediyorsunuz.”

Şu gerçek tekrar tekrar vurgulanmalıdır: Kürtler de Süryaniler de Türk toprakları üzerinde ayaklanmak istememişlerdir. Tam tersine söz konusu nüfusun çoğunluğu, bu ayaklanmalara karşı çıkmıştır. Adı geçen ayaklanmalar, ingiliz derin devletinin kendi ajanları tarafından kurgulanmış, destekçileri tarafından da uygulanmıştır. Amaç, ingiltere’nin Türk topraklarına müdahalesini kolaylaştırmak, Türkiye’yi zayıf ve azınlıklara karşı tahammülsüz göstermek ve elbette asıl olarak Musul üzerinde kesin hakimiyet kurabilmektir. ingiliz derin devletinin entrikaları başarılı olmuş ve Milletler Cemiyeti inceleme Komisyonu, Musul hakkında, ingiltere lehine rapor vermiş ve Cemiyet de bu yönde karar almıştır. Meclis’te, Erzurum Mebusu Hüseyin Avni Bey’in sarf ettiği, “Milletler Cemiyeti ingiliz şurasından başka bir şey değildir” sözlerinin haklılığı bir kez daha kanıtlanmıştır.