1924 Ayaklanması

işte bu geri dönüşten 3 yıl sonra Nasturiler bir kez daha ayaklandılar; yine arkalarında ingiliz derin devleti vardı. ingiliz derin devleti, Musul meselesini kendi lehine çözümleyene kadar Nasturileri, Türkiye’ye karşı paralı asker olarak kullanmaya devam etti.

1924 Nasturi ayaklanmasının başlangıcında esir alınan, ancak daha sonra serbest bırakılan Halil Rıfat Bey, Nasturiler arasında üniformalı, silahlı ingiliz askerlerini ve Hakkari’de (Çukurca) tepelerinde gezen ingiliz uçaklarını gördüğünü belirtiyordu. Gördüklerinden yola çıkan Hakkari Valisi Halil Rifat Bey; “ingilizlerin son günlerde bunları hükümetimiz aleyhine kışkırtmakta olduğu hiçbir şüphe bırakmamaktadır” demiştir.

Halil Rifat Bey’in, ayaklanmanın arkasında ingiliz derin devletinin olduğuna dair kanaati son derece isabetlidir. Bu dönemde ingiliz The Times gazetesinde yayınlanmış bir yazıdan da durumun böyle olduğu anlaşılmaktadır. Bu yazıda, Nasturiler için istenen Türk toprakları Asuriye Eyaleti olarak belirtilmiş ve Hakkari’de meydana gelen olaya atıfta bulunularak; eğer bu bölge Türkiye’ye bırakılacak olursa ‘daha çok hadiselerin gerçekleşeceği’, şeklinde tehditkar bir üslup kullanılmıştır. Yine aynı yazıda, Türk toprağı olan Çölemerik (Hakkari), “henüz kimseye ait olmayan topraklar” olarak adlandırılmış ve bu bölgeyi teftişe çıkan Vali Halil Rıfat Bey sanki bu topraklara tecavüzde bulunmuş izlenimi yaratılmaya çalışılmıştır.

Nitekim Türkiye başka resmi ağızlardan, kendisine karşı silahlı saldırıda bulunan Nasturi kabilelerini ingiltere’nin silahlandırdığını da beyan etmiştir.

ingiliz derin devleti kendi mandası altında kurulacak olan Arap devletine bağlamayı düşündüğü Musul vilayeti içerisinde Kürt ve Nasturi özerk bölgeleri oluşturmayı planlamıştır. Böylelikle ingiltere, hem Ortadoğu’daki petrol yataklarını koruyacak bir tampon bölge oluşturmayı hem de Kürt ve Nasturi nüfuz alanlarını kuzeye doğru kaydırarak zamanla egemenlik alanını genişletmeyi amaçlamıştır.

Genel Kurmay Başkanlığı isyanın bastırılması için yapılacak askeri harekatın komutasını 7’nci Kolordu Komutanı Cafer Tayyar (Eğilmez) Paşa’ya verdi. Harekat, 11 Eylül 1924 tarihinde başladı. Nasturilere karşı yapılan harekata Kürt aşiretleri de katılarak destek verdiler.

14 Eylül sabahı, Hakkari-Musul Vilayeti arasındaki sınırı geçen bir Türk süvari grubu, Zaho’dan kalkan 3 ingiliz uçağı tarafından 3 saat bombalandı. Bu saldırı üzerine, Türk birlikleri kuzeye çekildiler.Bu sırada ingilizlerin Nasturileri kullanarak Türk topraklarına tecavüz etmeleri üzerine, Türkiye, Lozan Antlaşması’nın ihlal edildiği gerekçesiyle, 17 Eylül 1924’te, Milletler Cemiyeti’ne bir nota verdi.

Harekat, Türk birliklerinin 11 Ekim 1924’te Hezil suyu hattına ulaşarak isyancıları Irak’ın kuzeyine sürmesi ile sonuçlandı.