I. Dünya Savaşı Sırasında Musul

Stratejik açıdan bakıldığında, I. Dünya Savaşı’nın başladığı sırada Osmanlı’nın Irak’ta askeri varlığı pek de parlak değildi. 2 Ağustos 1914 günü tüm ülkede genel seferberlik ilan edilmişti. Seferberliği takip eden günlerde Türk ordusu, Irak cephesinde yeniden yapılandırılmıştı. Ancak bu ordunun, Avrupa’nın düzenli ordularıyla mücadele edebilmesi pek mümkün değildi. Birliklerin üniforma ve teçhizat ihtiyaçlarının ikmali, savaş malzemelerinin sevkiyatı son derece güçtü. Bunların da ötesinde, Irak’ta bulunan asker sayısı çok yetersizdi. Zahiren, Trablusgarp Savaşı, devamındaki Balkan ayaklanmaları ve Balkan Savaşları sebebiyle Osmanlı Genelkurmayı’nın dikkati Irak’tan çok uzağa odaklanmıştı. Osmanlı sadrazamlarından Ahmet izzet Paşa’ya göre ise durum daha başkaydı. Osmanlı, ingilizlerin bu bölgeye bir saldırı yapabileceğini hiç düşünmemişti.

Ahmet izzet Paşa anılarında şu değerlendirmeyi yapar:

Irak’ta öteden beri ingilizlerin ihtiraslarının olduğunu bilmeyen çocuk bile yoktur. Irak ve Mezopotamya’nın kültür ve medeniyet tarihi, iyi idare ve kullanma halinde feyiz ve bereketinin Nil, Pencap, Sind, Ganj havzalarına taş çıkartacağı hakkındaki şöhreti dolayısıyla sahibi ve tasarrufçusu için büyük bir kıymete sahip ve istilacı bir büyük devlet için hırs ve iştihayı kabartıp tahrik ettiği apaçık bilinen gerçeklerdendi. Müslüman ve özellikle Şia gözünde çok kutsal sayılan, yüksek mertebeleri Sünnilerce mukaddes olan imam-ı Azam Türbesi ve Hint Müslümanlarının fevkalade sevgi besledikleri ve bağlı oldukları Abdülkadir Geylani’nin kabir ve aileleri Irak’ta bulunmaktaydı. Bu açıdan bu bölgeyi sahiplenmenin, birçok islam tebaasına sahip olup Hicaz’a da koruyuculuk edeceğini düşünen ingiltere’nin islam siyaseti için ne kadar faydalı olacağı kolayca takdir edilebilirdi. Irak’ın coğrafi konumu bakımından, Hindistan’a karşı, güçlü bir düşman elinde gelecek için bir tehdit sebebi olabileceğinden dolayı, ingiltere’nin koruma ve savunma düşüncesiyle de savaş sırasında buraya göz dikmesi doğaldı. ingiltere’ye karşı, Irak bölgesini, mahalli kuvvetlerinden ayırmak, bu hükümeti, mülkümüzü istilaya hırslandırmak ve davet etmekten başka bir şey değildir. Dolayısıyla, kesin ihtiyaç meydana gelmesinden önce buralara başka asker gönderilmemesi büyük bir ekgibliktir.

Ahmet izzet Paşa’nın, bölgedeki durumun vahametine ve ingiliz derin devletinin sinsi emellerine güçlü şekilde dikkat çekmesine rağmen, Musul bölgesine yeterli asker yine de gönderilememiştir. Elbette bu konuyu değerlendirirken, Osmanlı’nın Balkan Savaşları’ndan yeni çıkmış olduğu unutulmamalıdır.