ingiliz Muhipler Cemiyeti – Osmanlı Yönetimindeki ingiliz Dostları

ingiliz Muhipler Cemiyeti (ingiliz Dostları Derneği), Damat Ferit Paşa ve Said Molla gibi üyeleri bünyesinde barındıran, hararetli bir şekilde ingiliz mandasını savunan ve Milli Mücadele’ye karşı hareket eden bir dernektir. 20 Mayıs 1919’da kurulmuştur. Derneğin ana politikası ingilizlerden para yardımı alarak Anadolu’da karışıklıklar çıkarmak ve Milli Mücadeleyi engelleyebilmektir. O dönemde Kurtuluş Savaşı’na karşı yapılan tüm yerel ayaklanmaların arkasında derneğin izi vardır. Derneğin bir diğer hedefi ise, çeşitli yayın organları yoluyla istanbul kamuoyunda, Ankara hükümeti aleyhinde ve ingiliz derin devleti lehinde imaj oluşturmaktır.

Dernek kurucu üyelerinden Said Molla, istanbul’da Yeni istanbul gazetesi ile propagandalar yapmıştır. ingiliz Büyükelçiliği’nden aylık 300 lira maaş aldığı daha sonra belgelerle ortaya çıkmıştır.254 Derneğin kuruluş beyannamesi, sözde “ilkel Türk soyunun Avrupa’dan getirilecek damızlık erkekler yoluyla ıslah edilmesi” gibi ilginç düşünceleri olan Dr. Abdullah Cevdet tarafından kaleme alınmıştır (Necip Türk Milletini tenzih ederiz). Dernek, kuruluşundan sonraki 3 ay içinde 53 bin üyeye ulaşmıştır. 23 Mayıs 1919’da Said Molla, tüm belediye başkanlarına tek kurtuluş yolunun ingiliz manda ve himaye fikrinin kabulü olduğunu telgrafla telkin etmiştir.

Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk’ta, derneği ve üyelerinin amacını şu şekilde anlatmıştır:

istanbul’da, mühim addolunacak teşebbüslerden biri ingiliz Muhipleri Cemiyeti idi. Bu isimden, ingilizlere muhip olanların teşkil ettiği bir cemiyet anlaşılmasın! Bence, bu cemiyeti teşkil edenler, kendi şahıslarını ve menfaati şahsiyetlerini sevenler ve şahıslar ile menfaatlerinin masuniyeti (korunması) çaresini Lloyd George hükûmeti marifetiyle ingiliz himayesini teminde arayanlardır. Bu bedbahtların (mutsuz insanların), ingiltere Devletinin, kül halinde, bir Osmanlı Devleti muhafaza ve himaye etmek emelinde olup olamayacağını, bir defa mülâhaza edip etmedikleri cayi teemmüldür (etraflıca düşünmeye değerdir)…

Cemiyette ingiliz milletine mensup bazı sergüzeştcular (maceracılar) da vardı. Meselâ: Rahip Frew gibi. Ve muamelât ve icraattan anlaşıldığına göre, cemiyetin reisi Rahip Frew idi.

Bu cemiyetin iki cephe ve mahiyeti vardı. Biri alenî cephesi ve medeni teşebbüsatla (girişimle), ingiliz himayesini talep ve temine matuf mahiyeti (yönelik bir içerik) idi. Diğeri hafî ciheti (gizli yönü) idi. Asıl faaliyet bu cihette idi. Memleket dahilinde teşkilât yaparak isyan ve ihtilâl çıkarmak, şuuru millîyi felce uğratmak, ecnebî müdahalesini teshil etmek (kolaylaştırmak) gibi hainane teşebbüsat, cemiyetin bu hafî (gizli) kolu tarafından idare edilmekte idi. Sait Molla’nın cemiyetin alenî teşebbüsatında olduğu gibi hafî cihetinde de ondan daha ziyade rolü olduğu görülecektir. Bu cemiyet hakkında söylediklerim, sırası geldikçe vereceğim izahat ve icabında irade edeceğim vesaikle (belgelerle) daha vazıh (açık) anlaşılacaktır.256

Atatürk’ün Nutuk’ta bahsettiği Rahip Frew, ingiliz istihbaratının istanbul şefi idi. Bütün ingiliz haberleşme şifreleri Frew’in elinde idi. Karakol Cemiyeti’nden Ali Rıza Bey bu şifreleri çalmış ve çözmüştü. Bu sayede Damat Ferit Paşa’nın teşviki ile Diyarbakır’da isyana kalkışacak Bedirhan Aşireti’nin bilgileri ve bu isyanın ne zaman başlayacağı Frew’un dosyasından öğrenilmiş, doğrudan doğruya Mustafa Kemal Paşa’ya haber verilerek tedbir alması sağlanmıştı.

istanbul’da ingiliz propagandası yapanlar sadece ingiliz Muhipler Cemiyeti üyeleri değildi. Refi Cevat Ulunay’ın çıkardığı Alemdar gazetesi Atatürk’ün Samsun’a ayak bastığı gün “Kimi istiyoruz” başlıklı başyazısında, “Her gün bir uzvumuz (organımız) koparılacağına tenimizi bir doktora teslim edip kurtulalım. Anglosaksonlar bulundukları yere öyle bir hayat nefh ederler (üflerler) ki, onu istikbale (geleceğe) karşı kuvvetli bir namzet (aday) olacak bir mevkiye (konuma) getirirler.” demişti.

Yine Damat Ferit’in ardından göreve gelen Sadrazam Tevfik Paşa, 11 Kasım’da göreve gelir gelmez Daily Mail gazetesine şu demeci vermişti: “Gayemiz, ingiltere ile eski dostluğumuzu canlandırmaktır. itilaf devletlerinin bizi biraz tecrübeli şahısların emrine vermeleri lazımdır.”