burda seviyenin amına koyuyoruz beyler

Lazca (Lazca: Lazuri / ლაზური), Türkiye'nin Doğu Karadeniz kıyı şeridinde Rize ilinin Pazar ilçesinde bulunan Melyat Deresi'nden itibaren ve Gürcistan'ın Türkiye' ile paylaştığı Batumdaki Sarp köyüne dek yaşayan Laz halkı tarafından konuşulan ve eski Kolhis dilinin devamı olduğu sanılan, Zanik bir Kafkas dilidir.

Coğrafi dağılım

Laz halkının otoktan olarak yaşadığı Hopa (Xopa), Borçka (sadece 3 köyde), Arhavi (Arǩabi) , Ardeşen (Art'aşeni), Fındıklı (Viǯe), Pazar (Atina) ilçelerinin yanısıra 1877-78 Osmanlı -Rus savaşı (93 harbi) ertesinde göç edilen Marmara bölgesinde Akçakoca, Sapanca, Yalova, Maşukiye, Karamürsel, Gölcük, Düzce, izmit, Bursa kentlerine bağlı bazı köylerde de konuşulmaktadır.

Bunun yanısıra Gürcistan’ın Batum kentinin 5 köyünde ve şehir merkezinde, Osmanlı ve Sovyetler Birliği’nin sürgün politikaları neticesinde Lazların sürgüne gittiği; Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Yunanistan, Estonya gibi ülkelerde sağ kalan ve aslını korumayı başarabilen Lazlar tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir. Maddî sebepler sonucu göçedilen; Almanya, Hollanda, Fransa gibi Avrupa ülkelerinde yaşayan Lazlarca da konuşulmaktadır.[6].
Sınıflandırma

Lazca; Kafkas dilleri ailesinden olup, Gürcüce, Megrelce ve Svanca ile birlikte Güney Kafkas dilleri koluna ait bir dildir. Bazı dil bilimciler birbirine çok yakın olan Megrelce ve Lazca'yı, Zan dili ya da Kolhis ya da Zan dili olarak tanımlamaktadırlar.Bu iki dili konuşan insanlar arasında karşılıklı anlaşma mümkündür.

Tüm Kafkas dilleri gibi Lazca bol miktarda sessiz harfe (consonant) sahip olup, diğer Güney Kafkas dillerinde bulunmayan /f/, /y/ ve /h/ gibi sessizleri ve Hopa ve Borçka (Çxala) dialektinde kullanılan uvular (küçük dil) sessizi (consonat) /q/ harfini de barındırdığından ait olduğu dil ailesinin, consonant sayısı bakımımdan en zengin dilidir. Lazca özellikle büyük kentlere göçen genç nüfusun hızlı asimilasyonu sonucu yok olmak üzeredir.

Tarihçe

20.yüzyıla kadar Lazlar ve Megreller bağlı bulundukları ülkeler doğrultusunda; Kiril, Gürcü ve Arap alfabelerini kullanılmışlardır. Lazların M.Ö. 6-7 yy ve sonrasında Helen kolonizasyonu ile başlayan Laz-Yunan ticari ve kültürel ilişki döneminde Yunanca yazı yazdıkları, tapınaklarına Yunanca harflerle yazılar yazdıklarını biliyoruz. Hatta Lazların Kudüs’te kendilerine ait bir kiliselerinin olduğunu, Lazca yazılmış incillerinin olduğunu da biliyoruz. Yunan kaynaklarına göre Kolhis'de, bugünkü Poti çevresinde bir retorik eğitim merkezi bulunuyordu. Bu merkezde aynı zamanda felsefe dersleri de veriliyordu ve kolonicilerin çocukları olan Yunan öğrenciler de devam ediyordu buraya.Ve bu merkezde Kolhisçe yani Lazca ve Megrelce'nin ayrılmamış versiyonunda ve Eski Yunanca dil eğitimi veriliyordu. Alman araştırmacı Rosen tarafından 1843 te yayınlanmış çalışması Lazca üzerine yapılmış ilk bilimsel çalışmalardan birisidir.

Yakın tarihte ilk Lazca çalışmalarını, ilk Lazca grameri yazan Rus filolog Niko Marr'a göre , Hopalı Faik Efendi’nin başlattmıştır.1920’lerde iskenderi Ǯit'aşi(ისენდერი წიტაში) Sohum’da direktörlüğünü yaptığı Laz okullarında "Alboni" adlı alfabeyle kendisine ait "OǨiTXUŞi SUPARA"(Okuma Kitabı) adlı ders kitapıyla Lazca eğitim verdi. Sonra yine Abhazya’da MÇiTA MURU3Xi (Kızıl Yıldız) gazetesi [kaynak belirtilmeli]yayımlanıp, Lazca tiyatro eserleri sergilendi, Lazca broşürler basıldı.1930’larda Atatürk’ün aracılığı ile Türkiye’ye getirilen Fransız dilbilimci Prof. Georges Dumézil de Arhavili Lazlar arasından derlediği masalları “Contes Lazes” ismini verdiği kitabta Paris’te yayımladı.

ilk defa 1984’te Almanya’da edebiyat öğretmeni Fahri Kahraman’ın alfabesi Laz alfabesi olarak kabul gördü. Alfabe Latin kökenliydi. Mevcut Türk alfabesine Lazca sesler eklenerek yeni alfabe oluşturuldu.1991’te Osman Tamtruli’ye ait "NANA NENA" isimli Lazca ders kitabı Almanya’da yayımlandı.1992'te Lazuri Ambarepe(Lazca Haberler) isimli bir dergi yine Almanya’da yayına başladı. Ardından "PARPALi (kelebek)" dergisi geldi. Ardından alfabe OGNi SK'ANi NENA isimli Türkiyeli Lazlar’a ait ilk Lazca dergiyle Türkiye’de kullanıldı.Ve MJORA ve SiMA gibi Lazca dergiler bu alfabe ile birkaç sayı çıktılar. Günümüzde kabul gören alfabe budur. Lazca'nın yakın bir zamana kadar hiç yazılamamış olmasından dolayı standart bir yazım dili oluşturulamamıştır.

Alfabe (Alboni)

Ana madde: Laz alfabesi

1984 yılında Fahri Kahraman'ın, 1920-30'lu yıllarda Abhazya SSC'de kullanılan Laz Alfabesi temelli alfabesi Laz dilinin günümüzde yazımı için kullanılan alfabedir.
A B C Ç Ç' D E F G Ğ H X I J K Ǩ Q L M N O P P' R S Ş T Ť U V Y Z Ž Ʒ Ǯ
a b c ç ç' d e f g ğ h x i j k ǩ q l m n o p p' r s ş t t' u v y z ž ʒ ǯ

Türkçe Lazca
Selam, merhaba Xelaǩaoba
iyi günler Ǩai ndğalepe
iyi akşamlar Ǩai serepe
Hoşgeldiniz Ǩai moxtit
Adın nedir ? Mu gcoxons? / Skani coxo muren?
Benim adım... dır Çkimi coxo... ren
Tanıştığımıza memnun oldum Skani oçinu dido ǩai maǯonu
Ne iş yapıyorsun? Mu dulya ikip? (Hopa ağzı) / Mu dulya ikom?
Ben avukatım Ma advoǩati vore
Nerelisin ? Sonuri re?
Trabzon Ťrap'uzani / Ťamt’ra
Kaç yaşındasın ) Muǩo ǯaneri re?
Yirmi yaşımdayım Ma eçi ǯaneri vore
Evet Ho
Hayır Va, Var
Ben Ma
Sen Si
Teşekkürler Didi Mardi
Seni seviyorum Ma si maoropen / Ma si p'orom / Ma si p'qorop
Meslekler (Sakvarepe)
Öğrenci Mamgure
Öğretmen Mamgurale
Avukat Advoǩati
Hâkim Hakimi
Doktor Ťoxto(r)i
Gazeteci Magazete
Şarkıcı Mabirale / Mabire
imam Xoca
Râhip P'ap'a
Sporcu Maspore
Eşyâlar (Ondepe)
Eşarp Şarba
Halı Noxame
Çanta ʒanʒa
Telefon Tilifoni
Kitap Supara
Yorgan Motvale
Kalem Oç'araşe
Günler (Ndğalepe)
Pazartesi Tutaçxa
Salı iǩinaçxa
Çarşamba Cumaçxa
Perşembe Çaçxa
Cuma P'araske / Obişxa
Cumartesi Sapat'oni / Şurişxa
Pazar Mjaçxa
Ülke ve Diller (Dobadonape do Nenape)
Gürcistan Okortura
Türkiye Turkiya
Rusya Ruseti
Lazistan Lazona
Abhazya Abxazeti
Yunanistan Yunanist'ani
iran irani
Megrelce Margaluri
Gürcüce Kortuli
Abhazca Apxazuri
Yunanca Xorumuri
Ermenice Sumexuri
Çeçence Çaçanuri
Diğer Sözcükler

Kedi:ǩatu

Ev:Oxori

Adam:ǩoçi

Kadın:Oxorca

Erkek çocuğu:Biç'i

Kız çocuğu:ǩulani, bozo

Kapı:Neǩna

Göl:Ťoba

Uyku:Nciri

Bayrak:Bandara

Sıcak:Ťuʒa / Mçxvapa

Soğuk:Qini, ini

Amca:Cumadi
Sayılar (Ǩoreʒxalepe)

0 : Sifiri (Sıfır Arapça'dır)

1 : Ar

2 : Jur

3 : Sum

4 : Otxo

5 : Xut

6 : Aşi

7 : Şkvit

8 : Ovro

9 : Nçxoro

10 : Vit

11 : Vit'ar

12 : Vit'ojur

13 : Vit'osum

20 : Eç

50 : Jureneçi do vit

100 : Oşi

1000: Şilya
Lazca bir metin örneği

Artvin'in Hopa, Borçka ve Acaristan'ın başkenti Batum'da konuşulan lehçesi ile örnek bir Lazca metin:
“ Kianaşi didi zoğapeşa gonǯǩimeri irişen didi doloxeni zoğa na ren Uçazoğaşi yulvaşǩele na golažin Lazona, ist’oriaş morgvalis zoğaluri ticaret’i dido na ixvenet’u limanepe muşiten işinu. Uçazoğaşi xalǩepeş oşkendas na iǯopxinu megabroba, ǩult’ura do ticaret’işi xinciş ar ǩuçxe na rt’es Lazonaşi limanepe, ist’oriuli Met’aksişgzaşi Evrop’aşa gonǯǩimeri neǩna rt’u. Dido skele na uğun Lazonaşi didi limanepe ren, Ťamt’ra, Rizini do Xopa.[8] ”

Dünyanın büyük denizlerle bağlantısı bulunan en büyük iç denizi Karadeniz'in doğu kıyılarında yer alan Lazistan, tarih boyunca yoğun deniz ticaretinin yaşandığı limanları ile anılmıştır. Karadeniz halkları arasında kurulan dostluk, kültür ve ticaret köprüsünün bir ayağını oluşturan Lazistan limanları, tarihi ipek Yolunun Avrupa’ya açılan kapısı olmuşlardır. Birçok iskeleye sahip Lazistan’nın başlıca limanları Trabzon, Rize ve Hopa limanlarıdır