Fleur-de-lys, fleur-de-lis ya da fleur-de-luce olarak da yazılır (Fransızcada "zambak"), Fransa Krallığı başta olmak üzere pek çok yerde armalarda ve bezemecilikte kullanılan amblemdir.[1]

Fleur-de-lys ya da zambak çiçeği, ortaçağ hanedan armacılığında yaygın bir semboldür ve Fransız armalarında özellikle göze çarpar. Bu sembol, çok değişik biçimlerde karşımıza çıkar ve yaygın olarak Fransa ile ilişkilendirilmesine rağmen eski mezopotamya ve Mısır sanatına ve süslemelerine kadar tarihlenen benzer tasarımlarla bariz bir biçimde mukayese edilebilir.[2]

Üç yaprakla, bunları tutan yatay bir banttan oluşur. Ortadaki dik, yanlarındaki sağa ve sola doğru kıvrılmış durumdaki yaprakların sapları da bandın altından taşar. Çeşitli biçimleri vardır. Fleur-de-lis au pied coupé ya da au pied nourri'de yaprakların sapları görülmez ya da bunların yerini yamuk biçimli bir taban almıştır. Fleur-de-lis florencée ya da épanouie de denen fleur-de-lis remplie'de yapraklar arasında erkekorganları göründüğü gibi, yaprakların uçları da çiçek gibi bölünür. Armacılıkta doğal biçimi çok bozulmadan betimlenen zambağa, stilize fleur-de-lis'den ayırmak için, "lis-de-jardin" adı verilir.

Dünyanın pek çok yerinde çok eski zamanlardan beri sanatta fleur-de-lis'ye benzeyen bir amblem kullanılagelmişse de bu her zaman bu çiçeği simgelemiş değildir. Fleur-de-lis'in asıl önemi, öteden beri Fransız kraliyet armasında yer almasından ileri gelir. Frank kralı Clovis'e vaftiz edildiği sırada saflık simgesi olarak Cennet'ten bir zambak gönderildiği yolunda Fleur-de-lis sözcüğünün de fleur-de-Louis'nin (Louis-Clovis) bozulmuş biçimi olduğu ileri sürülmüştür. Ama bu figür, Kutsal Ruh'u simgeleyen bir güvercinden de gelmiş olabilir. Fransa kralı 6. Louis bu amblemi hem mühründe, hem de gibkelerinde kullandı. 8. Louis'in kutsanması töreninde altın zambaklar işlenmiş mavi bir cüppe giymesinden kısa bir süre sonra üzerinde altın renkli fleur-de-lis'ler serpiştirilmiş mavi bir kalkan krallık arması olarak kabul edildi. Fransa kralı 5. Charles 1376'da armadaki fleur-de-lis sayısını Kutsal Üçlemeye bağlayarak üçle sınırlandırıldı.

Amblem birçok soylunun, ayrıca yerel yönetimlerin armalarında yer aldı; Yüzyıl Savaşları sırasında ingiltere kralları, Fransa üzerindeki egemenlik isteklerini göstermek için kendi armalarının içine Fransız armasını da yerleştirdiler ve bu 3. George dönemine değin sürdü. Benzer bir amblem de italya'da Floransa kentinin amblemi olan kırmızı zambaktır (fleur-de-lis épanouie).

Bugün geniş ölçüde dünya üzerindeki Fransız topluluklarının bayraklarında kullanılmaktadır. 1992 ile 1998 arasındaki Bosna-Hersek bayrağında altı tane altın zambak bulunmaktaydı.

Hemen her şartta yetişen, zor şartlara dayanıklı bir bitki olan zambak, bu nedenle izcilik armasında da kullanılmaktadır.[1]

Sembolün kendisinin yan taç yaprakların bitkinin ortasından aşağı doğru dökülmesi nedeniyle genellikle çiçek açmış bir zambağın stilize bir temsili olduğu düşünülür. Bununla birlikte tasarımın zambaktan türediğine itiraz eden, yaygın ününe rağmen bu sembolün süsen çiçeğini temsil ettiğini iddia eden bazı bilim insanları ve botanikçiler de vardır. Bu hipotezin temelinde bu sembolün bir süre Hollanda'daki kıyılarında süsen çiçeği yetişen Luts Nehri etrafında yerleşen göçebe bir Germen kavminin soyundan gelen, Fransa'nın Frenk krallarının kraliyet sembollerinden biri olarak kabul edilmesi vardır. Bu teorinin savunucuları, "fleur de Luts" (Luts çiçeği)un zaman içinde fleur de lys'e dönüştüğüne ve zambakla ilgili kafa karışıklığının buradan kaynaklandığına inanır.[2