Akhenaton (IV. Amenotep, Akhenaten, Nefer-kheperu-Ré)

Akhenaton ya da IV. Amenotep olarak da bilinir. Mısır yeni dönem 18. hanedanının bir firavunudur. Kraliçe Tiye ve III. Amenotep'in genç olan çocuğudur. Büyük kardeşi Thutmosis, babasından önce ölünce; tahtı önce ortak oldu. Sonra da M.Ö. 1353-1336 ya da M.Ö. 1352-1334 yılları arasında (Mısır kronolojisinde değişir) firavunluk yaptı. Akhenaton'un eşi, Nefertiti'ydi.[2] Eski tanrıları yasaklaması, Amon rahiplerinin etkisini yok etmesi ve halkı tek tanrıya tapması için elinden geleni yapması sebebiyle ülkenin ruhban sınıfı tarafından sürekli kötülenmiş ve adı lanetli firavuna çıkmıştır.[3]

Firavunlar arasında en az bilgiye sahip olunan gizemli Akhenaton, çeşitli mısır tapınaklarını kapatarak, belirsiz ve suretsiz Tanrı Aton için tapınaklar yapmıştır. Aton, ibranilerin Adon (Adonay) dediği tanrıyla aynıdır. Adon, daha sonra ibraniler tarafından "Öyle Olsun" anldıbına gelen "Amen" kelimesine dönüştürülmüştür. Kelime kökü olarak Sümer'in Mutlak tanrısı Anu'dan türediği düşünülür.[4]

Aton sözünün Ön-Türk kökenli olduğunu ve Ata-On olup Evrensel Ata anldıbını taşıdığını söyledim. Şu halde Akhenaton adındaki sessiz harflerden hareketle KHN-Aton olarak okuyabiliriz. Çünkü, Ön-Türk dilinde yazı damgalardan oluşmakta idi ve her damga tek hece içeriyordu.

KHN sessiz harfleri KHAN şeklinde okunabileceğini bir önceki yazımda belirttim. Böylece, Akhenaton adı KHAN-ATA-ON adı /Evrensel yönetici ata/ şeklinde anlam kazanır. Dikkat ederseniz sessiz harflerin yerini değiştirmeden sadece aralara farklı sesli harfler ekleyerek okudum. Bu okunuşun doğruluğu konusu halen tartışılabilir. Çünkü, kadim Mısır yazısında sesli harflerin yeri yoktu.[5]

Akhenaton son derece dindar biri olmasına karşın iktidarda rahiplerin etkisini yok edip ülkeyi kendi isteklerine göre yönetmiş nadir firavunlardan biridir. Ancak; Aton, insan öldürmeyi yasakladığından, askerî hareketlere sürekli karşı koymuş ve mısır o dönemde askeri açıdan zayıflayıp saldırılara uğramıştır. son dönem hastalığının artmasıyla iktidar naibi ay, Nefertiti ve kumandanı Horemheb tarafından paylaşılmıştır.

Eski Mısır'ın klagib sanat anlayışında Akhenaton döneminde ciddi değişiklikler olmuş; ancak bunlar da firavunun ölümüyle lanetli sayıldığından Akhenaton'dan sonra klagib dönem tekniklerine dönülmüştür. Karısı Nefertiti çarpıcı güzelliğiyle ünlüdür. Büstü çok meşhurdur. Hatta, "Bu büst şeklinde kolyeler şans getirir." iddiasıyla bir dönem pazarlanmıştır.[3]