Herkesin yanlış bildiği gibi Enver Paşa değil.

Hafız Hakkı Paşadır.

Enver Paşa'nın plânına göre, Üçüncü Ordu'nun bir kolordusu Allahuekber Dağları'nı geçecek ve Sarıkamış kuşatılacaktı...

Ama bazı komutanların "Sarıkamış'a ilk giren olma" hayaliyle kendi başlarına harekete kalkışmaları, Hafız Hakkı Bey'in kaçan Rus birliklerini takip ederek kuşatma hattını lüzumsuz yere genişletmesi ve onbinlerce askeri kışlık elbiseleri olmadan daha uzun bir yoldan dağlara tırmandırması büyük felâketi getirdi.

Günlüklerinde kendiside bu felaketin sorumlusu olduğunu itiraf etmiştir

• 6 OCAK 1915:

... Hastahane denilen ahıra girdik. Yine iki ölü vardı...

Of, hele muhacirlerin sefaleti... Ağlayan, el ve ayağı donmuş çocuklar, ihtiyarlar, kadınlar, ihtiyarlar...

Yarabbi! BEN BU SEFALETE SEBEP OLDUM.

Ben bu harbi ... için çalıştım. Ben bu muzafferiyeti tam yapmak için uğraştım. Olsun! Bu felâketleri de tamire çalışacağım ve elbette muvaffak olacağım."