yakin tarihimize siyah ya da beyaz olarak bakma sacmaligini bi kenara birakirsak, o donemde ulkede saltanat yanlilari, hikafet yanlilari oldugu gibi ataturkun cok yakininda bile, ancak baska bir ulkenin mandasi olarak kurtulabilecegimizi dusunen insanlar vardi. buna somurge demek aptallik, osmanli hicbir zaman somurge yapilacak bir ulke olmadi. somurge dedigin afrikada, tropik adalarda olan bi konu. manda daha farkli bir kavram, siginmak gibi birsey. mesela turan devletleri birligi kurma hayalleri ile yasayan hayalci enver pasa ulkenin alman mandasi olup birlikte savasa girerek kurtulacagini dusunuyordu. onunki de bir fikir ama iyi ki onun dedigi olmamis, zaten onun yuzunden ruslar anamizin amina kar yagdirdi, neyse o ayri bi konu. hilafet yanlisi, bakin hilafet o zaman daha kaldirilmamisti, hilafet yanlisi derken halife olan padisahi destekleyen din adamlari cesitli sekilde ataturk ve arkadaslariyla mucadele ettiler. eger kurtulus savasini kazanmasaydik emin olun onlar birer kahraman, ataturk de turklerin sonunu getiren kisi olarak tarihe gececekti. neticede ulkede kurtulus mucadelesine destek veren insanlar oldugu gibi, ingilizlerle savasmanin turklerin sonunu getirecegini dusunen insanlar da vardi. ve bunlar, teal-i islam cemiyeti gibi hilafet/saltanat yanlilari, kurt isyancilar, ermeni ceteciler de ataturk ile farkli sebeplerle mucadele ediyorlardi. ataturk savasi kazanip kontrolu eline aldiktan sonra bu insanlarin kurtulus mahkemelerinde yargilanmasini sagladi. pisman oldugunu belirten, hafifletici sebepleri olan kimse asilmadi. ama iskilipli atif gibi sadece sarik derdinde olan ve "sapka da sarik da bez parcasi. pisman oldugunu soyle seni birakalim" diyen hakime "arkandaki bayrak da ingiliz bayragi da bez parcasi" mallar evet asildi amk.