Xitayning diniy basturush yéngi delili -Meschitke kirish kinishkisi
2015-06-29

Yillardin béri uyghur élida dinni suslashturush tedbirlirini kücheytip yürgüzüwatqan xitay hökümiti, bu yil bolupmu xoten, qeshqer qatarliq uyghurlar topliship olturaqlashqan jaylarda mexsus uyghurlargha qaratqan ramizanliq cheklimilirini yenimu kücheytken.

Musulmanlarning ramizanliq ibadetlirige tosqunluq qilish, meschitke kirishini kontrol qilish üchün, ispatliq inkaslardin ashkarilinishiche, xoten wilayiti lop nahiyisi nawa yézisi gapaarish kenti «meschitke kirish kinishkisi» tarqatqan. Nöwette xitayning bu xil chektin ashqan ramizanliq tedbirliri, bir qisim xelqaraliq kishilik hoquq teshkilatliri, islam jemiyetliri we uyghur muhajirlar arisida küchlük inkas qozghighan témigha aylandi. Ular «xitay bu kinishka arqiliq özining uyghurlargha yürgüzüwatqan esebiylerche zulum, chektin ashqan qanunsiz diniy basturush siyasitining delilini teyyarlidi» dep körsetti.

Xitay hökümiti yéqinqi yillarda uyghurlarning diniy étiqadini cheklesh siyasitini «diniy ashqunluqqa qarshi turush», «diniy keypiyatni suslashturush» dégendek namlardiki bir qatar cheklesh tedbirliri arqiliq emeliyleshtürüp kelmekte, bolupmu ramizanda uyghurlarning eqelliy diniy heq ‏- Hoquqliri téximu zor teqibleshke uchrap kelmekte.

Melum bolghandek, xitay dairiliri belgilime chiqirip 18 yashqa toshmighanlarning, ayallarning, oqughuchi, oqutquchilarning we partiye, hökümet kadirlirining meschitke kirishige yol qoymay kéliwatqan idi we mehelle, rayon atlap meschitke kirishnimu qanunsiz dep belgilime chiqardi, emdi bu cheklesh belgilimilirige yene bir yéngi tedbir qoshulghan. Yeni ijtimaiy alaqe wasitiliride yéqinda ashkarilanghan bir süretlik uchurgha qarighanda, ramzan éyining kirishi bilen xoten wilayiti lop nahiyisidiki dairiler nawa yézisi gapaarish kenti islam dini jemiyiti namida musulmanlarning meschitke kirishini kontrol qilip, terewi namaz oqushigha, ramizanliq normal ibadetlirige tosqunluq qilish üchün meschitke kirish kinishkisi tarqatqan.

Inkaslargha qarighanda, bu xil kinishkini béjirishmu müshkül bolup, kinishkisi yoq musulmanlar meschitke kirgüzülmeydiken, buning bilen jamaetning xalighan waqitta ibadetlerni qilish üchün meschitke kirishi ilgirikidinmu bek tosalghugha uchrighan.

Mezkur uchur bezi ijtimaiy alaqe wasitiliri we tor uchur wasitiliride taralghandin kéyin uyghurlarda zor inkas qozghidi, washingtondin ziyaritimizni qobul qilghan amérika uyghur birleshmisi muawin reisi ilshat hesen ependi xitay dairiliri tarqatqan «meschitke kirish kinishkisi» yéngiliq emes, peqet yillardin buyan uyghurlar üstidin yürgüzüp kéliwatqan diniy cheklesh siyasitining bir delilining yasilip chiqishi» dep körsetti.

Uyghurlarning diniy erkinlik weziyiti xelqaraningmu közitishi astida, bolupmu ramizanda, xitayning uyghurlargha qaratqan diniy basturushlirining küchiyidighan peyti ikenliki dunya jamaetchilikigimu ayan bir mesile, ramzan kirishi bilenla uyghur élida yüz bériwatqan xitayning basturushi we buninggha qarshi bir qanche qétimliq hujum weqeliri bilen uyghurlar weziyiti yenimu diqqet tartmaqta, xelqara kechürüm teshkilatining asiya ishliri mesul diréktori t.Kumar ependi washington ishxanisidin xitayning uyghurlargha qaratqan ramizanliq cheklesh siyasetlirige mexsus inkas qayturdi, u mundaq dédi:
‏-Xelqara kechürüm teshkilati, xitay hökümitining uyghurlargha qaratqan ramizanliq basturushlirigha ait doklat teyyarliduq, biz xitay hökümitining uyghurlargha qaratqan ramizanliq basturushini yene dawamlashturuwatqanliqidin tolimu epsuslinimiz. Uyghurlarning roza tutushi we ramizanliq ibadetlirini qilishi xitay hökümiti teripidin qattiq cheklenmekte, biz xitay hökümitining uyghur musulmanlarning diniy erkinlikige, ramizanliq ibadetlirige qaratqan cheklime siyasetlirini küchlük eyibleymiz. Bu mesile dawamlashmaqta, biz xelqara jemiyetni xitay dairilirining uyghurlargha qaratqan ramizanliq diniy cheklimilirini bikar qilishi, uyghurlarning ramizanliq diniy ibadetlirinining tosqunluqqa uchrimasliqi üchün jiddiy heriket qollinishqa chaqirimiz!»

Xitay dairilirining «meschitke kirish kinishkisi» arqiliq uyghurlarning meschitke kirishini kontrol qilish tedbirining bashqa jaylardimu élip bérilghan yaki élip bérilmighanliqi téxi éniq emes, emma közetküchiler belkim bu yerlik dairilerning ramizanliq tedbiri bolsimu, bashqa jaylarghimu kéngeytip yürgüzülüsh éhtimalliqi barliqini, bu arqiliq xitayning uyghurlarning topliship naraziliq bildürüsh qarshiliq heriketlirining aldini élishqa tirishiwatqanliqini otturigha qoymaqta.