Genlerimiz kansere yakalanma riskimizi nasıl etkiler?
Genler ve DNA nedir?

Her bir hücre, bedenimizi oluşturan ve onu iyi bir çalışma düzeninde tutan moleküler bir rehber olan DNA içermektedir. DNA, her biri hücrenin davranışlarını farklı bir açıdan yöneten gen adı verilen paketlenmiş birimlerden oluşmaktadır.

Kanser, kontrolsüz şekilde hücre çoğalmasına neden olan, belirli bir gendeki hatadan kaynaklanmaktadır. Bu gen hataları yaşamımız süresince birikirler ve bunların çoğu kanserli olmadan önce hücrelerimiz tarafından oluşturulurlar.

Hatalı genlerin kalıtımı

Bizler kanseri tek başına kalıtım yoluyla alamayız, ancak bazı kişiler ebeveynlerinden miras aldıkları hatalı genler nedeniyle kansere bir - iki adım daha yaklaşmış olarak doğarlar.

Bu durum, bu kişilerin kesinlikle kansere yakalanacakları anldıbına gelmez. Ancak bunun gerçekleşmemesi için daha az DNA hasarı biriktirmeleri gerektiği anldıbına gelir. Bu kişilerin kansere yakalanmaları istatistiksel olarak daha olasıdır ve doktorlar da bu kişilerin “genetik yatkınlık”a sahip olduklarını dile getirmektedirler.
Kanserlerin yalnızca yaklaşık yüzde 5-10’unun hatalı olarak kalıtsal genlerden kaynaklandığı düşünülmektedir.

Aile öyküsüyle ilgili endişeli olmak

Ailenizdeki kanser öyküsü ile ilgili endişeleriniz varsa doktorunuza başvurmalısınız. Doktorunuz özellikle yüksek riskli olmadığınız konusunda sizi rahatlatacak ya da bir klinik genetik merkezine yönlendirecektir.

Bu merkez yüksek kanser riskine sahip olduğunuzu düşünürse bunu sizinle tartışacak ve seçeneklerinizi değerlendirmenize yardımcı olacaktır. Bu seçenekler genetik testler, detaylı tarama ve kanseri önlemeye yönelik tavsiyeleri kapsamaktadır.

Farklı tip genler

“Yüksek riskli” genler olarak bildiğimiz kalıtsal kanser genlerinin çoğu kansere yakalanma riskini büyük ölçüde arttırır ancak nispeten daha nadir görünürler.

Birçok bilim adamı artık daha zayıf etkileri olan ama daha sık görülen ustaca yapılmış genetik varyasyonları bulma konusuna odaklanmıştır. Bununla birlikte, bu “düşük riskli” varyantlar toplam kanser riskinin belirlenmesinde çok önemli olabilir.

Risk altında olup olmadığımı nasıl bilebilirim?

Eğer ailenizde aşağıda belirtilen durumlar varsa, sizin ailenizin de kansere yakalanma ihtimali söz konusudur:
Aynı türden birçok kanserin varlığı
Çeşitli nadir kanser vakalarının varlığı
50 yaş öncesi kansere yakalanan aile üyeleri
Çoklu kanser tümörlerine sahip aile üyeleri (örneğin her iki göğüste tümör)

Klinik genetik merkezleri

Eğer doktorunuz sizi bir klinik genetik merkezine yönlendirdiyse, detaylı aile öykünüze bağlı olarak kansere yakalanma riskiniz değerlendirilecektir. Bu aşamada kliniğin birçok insana yüksek kanser riskine sahip olmadığını anlatması olasıdır.

Eğer klinik yüksek kanser riskine sahip olduğunuzu düşünürse bunu sizinle tartışacak ve seçeneklerinizi değerlendirmenize yardımcı olacaktır. Bu seçenekler genetik testler, detaylı tarama ve kanseri önlemeye yönelik tavsiyeleri kapsamaktadır.

“Genlerimizde bulunanlar”la ilgili herhangi birşey yapabilir miyiz?

Kesinlikle genlerimiz kansere yakalanma riskimizi etkileyen yaşam tarzımız ve çevremizle etkileşim halindedir.
Bu; hatalı genleri nedeni ile kanser yatkınlığı olan kişilerin bazen hastalığa yakalanma risklerini azaltacak adımlar atabilecekleri anldıbına gelmektedir.

Örneğin; CDKN2A, bir cilt kanseri türü olan melanom için yüksek riskli bir gendir. Daha güneşli olan Avustralya’ya kıyasla Büyük Britanya’daki hatalı CDKN2A kopyalarına sahip kişilerin melanom’a yakalanma riski beş kez daha düşüktür. Bu nedenle, bu vaka için güneşe maruz kalma açık şekilde önemli farklılıklar yaratmaktadır.

Genler ve yaşam tarzı ile ilgili seçimler birbirini nasıl etkiler?

Yaşam tarzımızla ilgili seçimlerimizi değiştirdiğimizde, genlerimiz kansere yakalanma riskimizi değiştirebilir.

Bazı genler tokgib kimyasalları nötralize ederler. Bunların hatalı versiyonları ise sigara dumanındaki zehire karşı insanları daha savunmasız hale getirir ve akciğer, mesane ve diğer kanserlere yakalanma riskini arttırır.

Diğer bazı genler gıdalarımızdaki kimyasalları nasıl işleyeceğimizi kontrol eder ve diyetimizin kanser riskimize nasıl tesir edeceğini etkiler.

Genler, eninde sonunda kanser riskini arttıran daha az sağlıklı yaşam tarzlarına daha iyi adapte olmamızı bile sağlayabilir. Örneğin, insanları keskin tatlara karşı hassas kılan genler bu kişilerin ne sıklıkla sebze tüketeceğini etkileyebilir. Ayrıca insanların yiyeceklerin tadı, kokusu ve görünüşüne karşı daha güçlü bir yanıt vermesini sağlayan genler ise bu kişilerin daha fazla yemeleri ve kilo almalarına neden olabilmektedir. (SON)