din üzerine bir diyalog

Philalethes:Fakat halkın ihtiyaçlarına ve anlayış gücüne uygun gelecek şekilde kesilip biçilmiş olanın dışında başka bir metafizik olmasın demek de bir o kadar dar kafallık ve haksızlık değil mi? Neden onun öğretileri insan araştırmalarının sınırı ve her türlü düşüncenin miyarı veya kılavuzu olsun ve azınlığın, sizin söylediğiniz şekliyle, muaf olanların metafiziği neden bu kalabalıkların metafiziğine uymak ,onu güçlendirmek ve yorumlamak zorunda kalsın? Ve insan aklının en yüksek melekeleri etkinlikleri sırf halk metafiziğini baltalamasın diye neden kullanılmamış ve gelişmemiş, hatta daha tomurcuk halindeyken kesilip budanmak zorunda kalsın? Aslına bakarsanız dinin iddialarının da bundan farklı bir yanı var mı? Bizzat kendisi tahammülsüzlük ve insafsızlık timsali olan birinin tahammül, itidal ve sabır tavsiye etmesi biraz fazla olmuyor mu?
Sapkınlar için kurulan mahkemeleri, engizisyonları,din savaşlarını, Haçlı seferlerini, Sokrates'e içirilen baldıran zehrini, Bruno ve Vanini'nin yakılarak öldürülmelerini düşünün. Bütün bunlar bugün için geçmişte kalmış olan şeyler mi? Hakiki felsefe çabasına, samimi hakikat araştırmasına ,en soylu insanların bu en soylu çağrısına bir devlet tekeliyle uydurulmuş olan bu ananevi metafizikten daha karşıt bir şey olabilir mi? Onun düstur ve dogmaları her kafaya en erken yaşlarda öylesine büyük bir gayretle, öylesine derin ve sağlam bir şekilde kazınmaktadır ki o kafa, mucizevi bir esnekliğe sahip olmadıkça, bir daha ömür boyu bunların etkisinden kurtulamamaktadır. Bu şekilde her sağlıklı aklın temeli bir daha iflah olmamak üzere bozulup alt üst edilmektedir; bir başka deyişle, kendi başına yeterince zayıf olan özgün düşünce ve yansız yargı yeteneği, ilgili oldukları şeyler bakımından ebediyen felç ve harap edilmektedir.