din üzerine bir diyalog

Demopheles:Kesinlikle.Ben de bunun için dini cum grano salis ele almanızı ve insanların ihtiyaçlarının anlayış güçlerine göre karşılanması gerektiğini anlamanızı istiyorum ya.Din günlük hayatın iğrenç uğraşları ve angaryası içinde kaybolmuş kitlelerin kaba aklına ve sakar anlayışlarına hayatın yüksek önemini bildirmenin ve hissettirmenin yegane yolunu sunar.Çünkü kural olarak sıradan insan esas itibariyle maddi ihtiyaçlarını ve özlemlerini tatmin eden ve dolayısıyla bir parça eğlendiren ve hoşça vakit geçirmesini sağlayan şeylerden başka bir şeye ilgi duymaz. Din kurucuları ve filozoflar dünyaya onun bu uyuşukluğunu sarsmak ve ona varoluşun yüksek anldıbını göstermek için geliler;filozoflar özgülüğüne kavuşmuş olan(5) azınlık için,din kurucuları çoğunluk, insanlığın büyük bölümü için.Çünkü Platon'un da söylediği gibi philosophian plaethos adnaton enai(6) Kalabalıkları felsefi olarak aydınlatmak imkansıdır. ve bunu unutmamamız gerekir.Din kalabalıkların metafiziğidir, herhalde onların dini olmalı ve dolayısıyla ona haricen saygı göstermeliler;çünkü onu gözden düşürmek dini onların ellerinden almak anldıbına gelir. Nasıl ki bir halk şiiri ve darbımesellerde bir halk bilgeliği varsa bir halk metafiziği de olmalıdır; çünkü insanlar kesinlikle bir hayat yorumuna ihtiyaç duyarlar ve bu onların anlayış güçleriyle uyumlu olmalıdır.Bu yüzden bu yorum her zaman hakikatin alegorik-mecazi bir anlatımıdır ve pratik hayat ve duygularımız söz konusu olduğu kadarıyla, yani davranış için bir kılavuz ve ıstırap ile ölüm halinde bir iç rahatlığı ve teselli olarak, eğer sahip olsaydık muhtemelen hakikatin kendisinin başarabileceği kadar çok şey başarır. Onun inanılmaz, tuhaf ve görünüşte saçma formu karşısında öfkelenmeyin; çünkü almış olduğunuz eğitim ve sahip olduğunuz bilgiyle insanlara eğitilmemiş, kaba halleri içinde derin hakikatleri anlatmak için kullanılması gereken dolambaçlı yollar hakkında en ufak bir fikre sahip olamazsınız. Farklı dinler insanların yalın haliyle kendi başına anlayamayacakları hakikati kavrayıp anladıkları değişik sistemlerden ibarettir; onlar için hakikati bu form yahut sistemlerden koparmak mümkün değildir.Bu yüzden ,aziz dostum bu sistemeri alaya almanın hem dar kafalılık hem de haksızlık olduğunu söylersem gücenip aldanmayasın sakın.

(5) herkesin tabi olduğu kurallardan muaf olanlar
(6) Kalabalıkları felsefi olarak aydınlatmak imkansızdır.