kürtçe diye dil varmış birader

Fonetik[değiştir | kaynağı değiştir]
Kürtçenin seslendirmesi yazılımla çoğu zaman aynı olan 31 harfinden, sekiz tane ünlü vardır (a e ê i î o u û) ve 23 ünsüz (b c ç d f g h j k l m n p q r s ş t v w x y z).

Küçük harfler: a b c ç d e ê f g h i î j k l m n o p q r s ş t u û v w x y z
Büyük harfler: A B C Ç D E Ê F G H I Î J K L M N O P Q R S Ş T U Û V W X Y Z Bunun yanında "xw" ve "rr" digrafı da vardır.

Alfabedeki 31 harfle yazılan seslerin dışında ç, k, p, t seslerinin sert ve yumuşak olmak üzere iki farklı telaffuzu vardır. Latin-Kürtçe Alfabesini hazırlayan Celadet Ali Bedirhan da bu sesler arasındaki nüanslardan bahseder. Bunlar için alfabeye harf eklemek gerekmediği görüşündedir, fakat mesela x harfinin varyantı olan (Arapça'daki gayn غ harfi gibi telaffuz edilen) ses için Ẍẍ işaretini isteyenlerin kullanması için önerir[9] (Bu tek başına bir harf olmayıp bir ses farkını göstermek için kullanılan bir işarettir). Soranî lehçesini yazmak için kullanılan Arap alfabesi temelli Kürtçe alfabede "rr" (ڕ) sesiyle birlikte "ll" (ڵ) sesi için de birer harf vardır.

Ünsüzler[değiştir | kaynağı değiştir]
Bilabial Labiodental Alveolar Postalveolar Palatal Velar Uvular Glottal
Stops p b t d k g q
Frikative f v s z ʃ ʒ ç h
Affrikate ʧ ʤ
Nasale m n ŋ
Laterale l ɫ
Flaps ɾ
Vibrant r
Approximante ʋ j
Ünlüler[değiştir | kaynağı değiştir]
ön orta arka
kısa uzun kısa uzun kısa uzun
kapalı ı iː ʉ u uː
orta e eː ə o
açık a
Dilbilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Hint-Avrupa Dil Ailesinin irani grubunda Kürtçe, Farsça ve Paştu gibi diller bulunur[10]. Bu diller tahmin olarak aynı kökten doğmuştur ve zamanla ayrı gramer kurallarına sahip birer dil olmuşlardır. Örneğin Kürtçede bulununan "erillik-dişillik" tüm Iranî dillerde yoktur. Sadece Kurmancide, Zazacada, Lorice, Goranicede eril/dişi mevcutdur. Kürtçede, Kurmanci, ve Zazaki, 3 cins (casus) vardır: eril (masculin), dişi (feminin), cinsiz (neutre). Örnek olarak "ap (Amca)" ve "met (hala)" kelimelerini ele alalım. Bu isimler akraba ismi olduğu için ve isimleri alan kişilerin de cinsiyeti belli olduğu için, cinsiyet belirten ek, rahat ve kolay bir şekilde gelir. Dişillik (feminin) eki "a"dır, erillik (masculin) eki de "ê"dir.

Apê min(mam'ı'min) - Benim amcam
Meta min - Benim halam
Akraba isimlerinin dışında, varlık ve kavram isimlerine de gelen ekler bu kurala uyar. Varlık ve kavramlar, Kürtlerin yaşayışına, edindikleri deneyimlere bağlantılı olarak varlıklara bakış açısına göre şekillenir. Buna bağlı olarak bazı varlık ve kavramlar, birtakım özelliklerine göre eril yani erkek olur, bazıları da dişil yani kadın olur. 2 örnek verelim. Poz (burun) ve mal (ev) isimlerini ele alırsak, burun Kürtçe'de erildir yani erkektir, buna bağlı olarak gelen ek "ê" olur. Ev kelimesi de dişildir yani kadındır, buna bağlı olarak gelen ek "a" olur.

Pozê min - Benim burnum
Mala min - Benim evim
Bir kişi Kürtçede “arkadaşım” dediği zaman; dişil veya eril olduğu hemen belli olur. Arkadaş kelimesi "heval"dır.

Hevalê min (benim erkek arkadaşım)
Hevala min (benim kadın arkadaşım)

Kürt dilinin bazı kelimelerde mantığı[değiştir | kaynağı değiştir]
1) "kerguhveya" kırvuşk(tavşan) : "ker", Kürtçede "eşek" demektir. "guh" ise "kulak" anldıbına gelir. Burada kelime oluşurken verilen anlam, kulağın eşeğe benzediğine göredir. Tavşanın kulakları eşeğin gibi sivrice ve uzun. Tavşanın kulağının eşeğe benzediği olma özelliğine bakılır ve isim ona göre şekillenir. Bu kelime Farsçada "xerguş" olarak geçer, "xer" Farsçada "eşek" ve "guş" "kulak" anlamındadır.

2) "xalxalok" (uğur böceği) : "xal", Kürtçede "nokta" demektir. "ok" ise "cik" gibi bir ektir. Bu ekler, geldikleri kelimelere "sevecenlik ve küçültme" anlamı yüklerler. Uğur böceğinin sırtında noktalar vardır. Yani birden fazla nokta vardır.Bu kelimede de, gördüğümüz gibi, "xal" kelimesi iki defa tekrar edilmiştir. Sona gelen "ok" eki de, kelimeye sevecenlik ve küçültme katmıştır. Farsçada buna "xanwade" söylenir, Farsçada da "xal" nokta anlamındadır. ingilizcede "uğur böceği" için "lady bug" adı kullanılır, bu laf olarak "hanım böcek" demektir.[kaynak belirtilmeli]

Gramer[değiştir | kaynağı değiştir]
Kişi zamirleri[değiştir | kaynağı değiştir]
irani dillerde kişi zamirlerinin bazı zamanlarda sözcük olarak birbirine benzemelerine rağmen gramer yardımınla ne kastedildiği anlaşılır.

Türkçe Kurmanci Sorani Kelhuri Farsça Zazaca Talişçe [11]
Casus rectus
ben ez min min man ez āz
sen tu to tu to tı.to tə
o ew ew ewe ū, ān yo, ya av
biz em ême îme mā ma ama
siz hûn êwe îwe şoma şıma şəma
onlar ewana ewane yi , yin işān, inhā ê avon
Casus obliquus / Erjatif
benim, bana, beni min min min man mı(n) mə
senin, sana, seni te to tu to to tə
onun, ona, onu (eril) wî ew ewe ū, ān ey yi ay
onun, ona, onu (dişil) wê ew ewe
-
ey yayı
-
bizim, bize, bizi me ême îme mā ma ama
sizin, size, sizi we êwe îwe şoma şıma şəma
onların, onlara, onları wan ewan ewan işān / îihā Yın avon
Farsça/Talişçe ā ve a'nın Kürtçe/Zazacada a ve e olarak yansımasına dikkat edilmeli (örnek: Farsça barf برف "kar", Kurmanci berf), yani Talişçe av zamiri de