türkler islamı secmedi zorunda kaldı diyen

hakan sulunun ölümü ve cuzcan beyinin ihaneti

hakan sulu, 737 yılında halid’in üzerine yürür.. araplar zayiat vererek ceyhun’un güneyine çekilir.. türkler ceyhun nehrini geçerek arapları belh’e kadar çekilmeye zorlar, ancak cuzcan önderi, arap’larla birleşerek hakan sulu’nun ülkesine çekilmesine sebep olur.. göründüğü kadarı ile eğer cuzcan önderi araplarla işbirliği yapmamış olsaydı hakan sulu’nun ordusu muhtemelen arapları türk topraklarından temizleyecekti.. hakan sulu ülkesine döndükten sonra bir zamanlar araplara karşı beraber savaştığı kur-sul tarafından şahsi nedenlerden dolayı öldürülür..

bu gelişmenin birazda çin tarafından tezgahlandığı, ve tarihte çin’in türk beyliklerini birbirine düşürme siyaseti olarak görülür.. hakan sulu’nun ölmesi araplar arasında sevinçle karşılanır.. öyle ki horasan valisi araplara hakan’ın öldürülmesinden dolayı şükür orucu tutulmasını ister.. haberi halife hisam’a ulaştırırsa da, halife bu haberin doğruluğunu anlamak için güvendiği adamlarını yollayarak haberin doğruluğunu öğrenmelerini ister.. hakan sulu’nun öldürülmesinden sonra türkler bir daha toparlanamazlar.. arapların türk yurtlarından temizlenmeleri ile ilgili umutları bir anda söner.. öncelikle dikhanlar denen yerel egemenlikler araplara büyük tavizler verirler.. müslümanlığı kabul eden kişilere büyük ekonomik çıkarlar sağlanır.. cizye olarak alınan vergilerin miktarları düşürülerek önceki zorlamalara göre çok daha yumuşak bir sömürü politikası uygulanır.. buraya kadar ki tarihte türklerin zorla müslümanlaştırılmalarına hizmet etmiş olan en önemli 2 isim, arap komutanı kuteybe ve hakan sulu’nun tam önemli bir darbe indirmek üzereyken kendini araplara satarak onlarla işbirliği içine giren hain cuzcan beyi’dir.. kur-sul’da, turgis hakanı sulu’yu şahsi çıkarları uğruna öldürerek ister istemez arapların korkulu rüyasını ortadan kaldırmış, müslümanlığın türk topraklarında daha rahat bir şekilde yayılmasına neden olmuştur..

kur-sulun ölümü ve türk ordularının dağılması

emevilerin son valisi, nasır ibni seyyar’ın valiliğe gelmesi ile birlikte güney türkistan’da arap güçlerinde bir toparlanma başlar. nasır, arap hakimiyetinin yumuşak bir politika ile daha kolay bir şekilde yayılabileceği bilinci ile güçlü bir ordu kurarak türk topraklarına yayılır. 739 yılında araplar semerkant’a tamamen yerleşirler.. ancak, seyhun nehrini geçmeye çalışırlarsada, kur-sul komutasındaki türk ordusu tarafından durdurulurlar.. sayı olarak kur-sul’un ordusundan daha kalabalık olmalarına rağmen, nehrin öte tarafına geçmeye cesaret edemezler.. ancak bu arada araplar için hiç beklemedikleri bir gelişme olur.. araplara karşı saldırı düzenlemeyi planlayan ve bu nedenle nehrin etrafında keşif yapan kur-sul, arap askerlerine yakalanır.. nasır, kur-sul’u hemen öldürerek cesedini türklerin görebileceği şekilde seyhun nehrinin kenarına astırır.. bu manzara çok geçmeden türkler üzerinde beklenen etkiyi yapar ve türk ordusu zaten sayıca üstün olan araplar karşısında dağılır.. taşkent ve fergana da teslim olur.. nasır, bundan sonra arap hakimiyetini daha yumuşak politikalar uygulayarak sürdürür.. yurtlarını terk ederek giden türklerin geri dönmeleri halinde vergi borçları affedilir.. halk içinden müslüman olanlara bazı ekonomik ve sosyal çıkarlar sağlanarak, onların kendiliğinden müslümanlığı seçmeleri teşvik edilir.. islam’ın taraftar bulabilmesi için, gerek korkutarak, gerek teşvik ederek gereken her türlü tedbiri alınır.. bu alınan tedbirler yavaş da olsa sonuç verir.. türk topraklarındaki son emevi arap valisi nasır ibni seyyar türklere islam’ı kabul ettirtmeyi başarmıştır..