bu başlıqda azerice konuşuyoruz piçler

al lan çevirdim bin.

Cumhuriyet'e Maarifçilik proyektinin motorlarından biri də xüsusilə Qərb sanatları mövzusunda dahi uşaq istehsalına ağırlıq vermək olmuşdur. Çıxardılan xüsusi yasayla 'möcüzə çocuklar'ın dövlət bursuyla yurd-xaricində, sahəsinin qabaqda gələn hocalarım rahle-i tedrisinden keçirilməsi sağlanmış, dünya səviyyəsində virtüöz dəfə parlamalarının yolu açılmışdır. Çocukluğumun qəhrəmanları Suna Qan və idil Biret, yoxsul bir ölkənin qabiliyyət elçiləri olaraq kiçik yaşda omuzladıkları bu misyonu altında qalmamaq bacararaq günə gəldilər. Və onlardan gözlənilən qarşısında hələ kiçik bir uşaqkən necə bocalayıp, nə cür çətinliklər çəkmiş olduqlarını bəlkə günü gəldikdə bizə də köçürərlər. Dövlət sənətkar deyilən, daha sonralar tanımının təbiəti zərurəti şenlikli bir komedide çevrilən təşkilatın bəlkə ilk qurbanları olaraq söyleyecek çox sözləri vardır.
Tələsiyi olan Cumhuriyet'e mənim ibtidai dönemime bərabər gələn 60lı illərdə Maarif daxilində başlatdığı tətbiqi da bu küləyin çarpıtılmış
davamı olaraq görürəm. O kiçik məhəllə ibtidai məktəbində apansız açıqlanan bir kararla, məktəb binasının fərqli girişi olan inzibati hissəsində bir 'irəli zekâlılar' sinifi açılmasına qərar verilmiş, kimi siniflərdə uşaqlar devşirilmeye başlanmıştı. Hələ televizyonla tanışmamış, dünyanı uzaq bir mö'cüzə olaraq qəbul edən 7-8 yaşlı uşaqlar, zəka nə demək olduğunu yaxşı pis bilirdi əlbət. Lakin, onları hoyratça birlərindən uzaklaştıracak, ana-babalarının gözündən düşürecek bu tərifindən bihaberlerdi. Kimi devşirmeler o daha geniş, daha ferah, daha rəngli və gözəl olduğunu öyrəndiyimiz sinifə sərnişin çağırıldıqları qara önlüklerinden də soyunmuş, səhv hatırlamıyorsam göy Saten önlükler giyer olmuşlar. Artıq biz sıravi ölümlülerle karıştırılmaları təhlükəsi qalmamışdı. Qısa zamanda başlarına bir ağırbaşlılık çökdü; məktəb bahçesindeki delibozuk oyunlara katılmaktan keçdim yaşıtlarından salamı bağışlayar oldular. Bəlkə, çox dərin bir təhsildən keçir, 'Quantum fiziği'nden atonal musiqiyə savruluyor gətirmədilər. Amma açıq-aşkar onlara fərqli olduqları, üstün olduqları hissettiriliyor; biz eyni binada asabi müəllimlərin sıra dayağından keçərkən onlar ehtiraslı pedagogların zərif tımarına məruz kalıyorlardı.

ikinci dövr dahiler
Bedri Baykam'ın bir qığılcım kimi bazara sürülmesi də o dövrə rastlar. Variyetli və müktədir atasının həyatının siyasetten sıkıldığı bir mərhələsinə bərabər düşən minik Bedri'nin inanılmaz bir kampanyayla kiçik Pikasso elan edilişini hatırlarım. 'Akışı' jurnalının qapağında saçları briyantinlenip diqqətlə taranmış, sinə Cebi mendilli Ceketi və papyonuyla oturmuş şəkil edərkən görünürdü. O, 'iki əllə şəkil edən möcüzə çocuk'tu. Xarici basınla da münasibətlər qurulmuş, haqqında epey yazı çıxmışdı.
Zamanla dünya səviyyəsində əhəmiyyətli bir rəssam olduğunu ikide bir elan edən bu dahi uşaq, memleketimizin bağrına köçdü. Burada özünə rəngli bir serüven inşa etdi.
Seçkinciliği şiar edinmişti. Laikliğin qabaqda gələn savunucusuydu. Bu mövzuda o qədər gözü dönmüşdü ki Atatürkçü şəriət təhlükəsinə qarşı çox uşaq etmə çağırışında etməyi belə laqeyd etmiyordu: "Biz əlimizdəki uşaq ədədlərini istifadə edərək ən çox idman Toto oynayabilirken 'Onlar' yəni Respublikas yıxmağa and içib sonra bunlara 'montaj' deyənlər, Ulu Önder 'e hər gün dil uzatanlar, dünyəvi dövlət əleyhinə küçələrdə Cümbür camaat göstərilər kalkışanlar, az qala uşaqlarının adedini istifadə edərək ədədi loto oynayacaklar. Respublikas qorumaq və ufku açıq yarınlara daşımaq istəyiriksə dərhal işi gücü bırıkap bu soruna qatqı sunmamız lazım. üçdə az uşaq etmiş ailələri bu il 1923 Respublikası adından vəzifəyə dəvət edirik. Düşünün, bu işi siz yerinə yetirməsə, kim edəcək? " 40'ına gəlib-də şəkil mövzusundakı dahiliyi xeyli gölgelenmiş ikən qarşımıza Yılmaz bir döyüşçü olaraq çıxır, yuxarıdakı demecinden da aydın olacağı üzrə metaforlar dünyasının qapısını aralıyor və yazıçılığı da deha əhatəsinə edirdi. Laisizmin üreme vasitəsilə tesisi qaydası, dehasının huzmelerinden ancaq bir tanesiydi. Yazdığı romanı Joyce'la karşılaştırmaktan hicap duymuyor, 68'liler üstünə kitab yazır, Turkish Çetin'in bir filminin senaryosunun özünə aid olduğu savıyla mahkemelere başvuruyordu. Erotizm, siyasət, ədəbiyyat, kino, şəkil, alternativ gecə həyatı və məmləkətin daha neçə-neçə yetim sahəsi ondan sorulur hala gəlmişdi. Aktörlüğü belə denemiş, bu demografisine tükürdüğü millətin bağrından əl atmadığı sahə əskilmədi.
Fazil Say fenomeninin arxasında da aydın bir anababanın proyekti oxunurdu.
Anası Gürgün Say, 'Musiqinin Doruğuna Fazil Say Yolculuğu' adlı bir kitab yazıb ən azı bu serüven qədər dahiler ebeveynler necə olur üstünə də bizi bilgilendirdi. Bu xüsusi qabiliyyətli uşaqların ardında necə hədəfə bağlana bir ehtiras olduğu, bu oğru nələrə qadir ola biləcəyi üstünə bir neçə tahminimiz vardı elbet. Amma beləsinə kaslı, beləsinə boğucu bir dillə karşılaşma yenə də sarsıcıydı.

Zurnanin zırt dediyi
Fazil Say da dünyanın gözündə fövqəladə bir Yorumcu, bir piano virtüözü dəfə sivrildikçe hırçınlaştı. Bir tərəfdən məmləkətinə məşhur bir qəhrəman olma fürsətini kaçırmamaya çalışır, kənar yandan məşhur edən üstünə son dərəcə seçkinci fikirlərini bir bomba kimi patlatıyordu. Bu hazin ziddiyyətləri fərqində olmaması, nə qədər pgibolojizm tuzağına düşməmək çalışsam da mənə uşaqlığının qara bir piyanoya gömülmüş olmasındanmış kimi gəlir. Say, Mozart'ı, Stravinsky'i dünyanın barmağını ısırtacak yetkinlikte yorumlamakla yetinmiyor. Ölkənin sənət-mədəniyyət düzeyini yüksəltməyə ant içmiş gənc aydın roluna də işləyir. Yazılar yazır. Sözgelimi xeyli qarışıq bir kafayla, özünü muzikal muadili elan etdiyi Nazim Hikmət adına Amerikanın Əfqanıstan müdahalesine arxa çıxır; 'Nazim yaşasaydı Amerikaya haqq verirdi' deyir. 'Hiroşimalı Kız' şerini hatırlatanlaraysa "Amerika səhvən 3-5 dənə qız uşağını öldürdü bəlkə. Amma milyonlarla qız uşağını dirildər" deyir, "7 yaşlı ABŞ qızı ölüydü zatən" deyir. O səhvən öldürülən 3-5 ABŞ qızının dahi uşaq olmadıklarından əmin nasılsa. Başqa sözlə onları 'tane'yle saymakta bir beis görmür.
Bir mövzuda haqq edilmiş söz sahibi olmanın hər mövzuda söz üretebilme hüququnu özünə tanışında kuşkusu yoxdur. Shekili Respublika seçkinciliğinin tuzağına düşüyor; məşhur mədəniyyət üstünə güdük savlarla dünyanı anlamağa və tartmaya çalışır. Dünyanın hər yerində azınlığın maraq sahəsinə girən klasgib musiqi, onun dehayla şişirilmiş egosuna yetmiyor açıq-aşkar. Aktual mövzu musiqiyə qarşı az qala bir Xaçlı səfəri başlatma səyi da bizi ən çox onun varoluş problemi üstünə aydınlatıyor.
Seçkincilik, adamın seçmə olduğuna bütün ürəyiylə inanıb dünyanın xidmətinə koşmasını gözlədiyi anda saplanıverdiği bir tuzaktır. Oradan ufuk görünməz. Armoni zenginliğini ölçüt alıb bir musiqisi digərindən üstün tutarsan, ritm zenginliğini ölçüt alan da başqa bir musiqi növünü seninkide üstündə tutabilir. Dünyanı, mədəniyyət istehsalını astüst ilişkisiyle tanımlayıp ŞAŞMAZ bir ierarxiyanın sularında kulaç atarsan aynana yansıyan enində sonunda faşizan bir sırıtış olacaq. Zor olanla verilməsi, çətin olana könül vermək, təvazö tələb edir.
Tutarlılıktan söz edəcək vaxtının yoxdur. Amma bir bank reklamında
məşhur bir şarkıcıyla birlikdə Mozart'ı qapıdan girən Mehter uyarlayıvermek, bir başqa reklamda musiqi alətləri satan bir mağazada bir gitarayla bağlama söyleştirmek qədər sevimli olmuyorsa, nə reklamların dünyasına, nə fərqli səslərin kaynaşmasına, nə də inadla sence doğru olanı görməyən halqa kızmalı. Aktual mövzu alan geniştir. Artıq Fazil Say'a da Orxan Gencebay'a da yer var.