süpernova

güneşten yaklaşık 10 kat büyük bir yıldız:
güneşimiz gibi yavaş yavaş büyür ve kırmızı dev olur. hidrojenin tamamı helyuma dönüşmüştür. helyumu nükleer reaksiyona sokar ve yeni ve ağır oksijen gibi elementler oluşur. oksijen ve adını hatırlayamadığım bir element reaksiyona girer ve puf.. demir oluşur. yıldız demir üretmeye başladığı anda artık saniyenin binde biri kadar ömrü kalmıştır çünkü demir reaksiyondan oluşan enerjiji emer ve yıldız için kullanılamaz hale getirir. ve kaçınılmaz son. yıldız patlar.

peki daha ağır, altın gibi elementler nasıl oluşur?
güneşten 20-25 kat büyük yıldızlar demirden önce üretirler. bu yüzden altın platin gibi elementler bu kadar nadirdir çünkü bu kadar büyük yıldız pek yoktur. yine bu yıldızları patlatan şey aynıdır: mutfağınızdaki tava.
bu kadar büyük yıldızlar arkalarında tuhaf bir şey bırakırlar: nötron yıldızı veya pulsar. saniyede 1000 devir yapabilecek kadar hızlı dönen 20 kilometre çapında tuhaf nesnelerdir. ama bunlar süpernovaların arkalarında bıraktıkları tek şey değildir. daha da büyük yıldızlar, çok uzaklardan bile kanınızdaki demiri çekebilecek magneton adı verilen devasa mıknatıs topları bırakırlar. bunlardan bile büyük yıldızların arkalarında bıraktıları şey ise daha muazzamdır: zamanı ve uzayı büken bir karadelik. bir karadelik oluşturan patlama o kadar büyüktür ki evrendeki en parlak olaydır.

şüphesiz, süpernovalar hakkında daha çok şey öğrenebiliriz. ama her 100 yılda sadece 2 süpernova patlaması oluyor ve uzayı son 50-60 yıldır doğru düzgün gözlemlemeye başladığımızdan bu kadar bilebiliyoruz.

kendim yazdım muallakler, alıntı falan değil giberim.